Umowa o przeniesienie prawa do korzystania z awatarów i artefaktów

Czy w społeczeństwie informacyjnym będziemy mieli do czynienia z nowymi "kontraktami nienazwanymi"? Zacząłem się nad tym zastanawiać. Weźmy takie awatary (postacie w grach typy massively multi-player online role playing games, czyli w skrócie MMORPGs), albo przeróżne artefakty (magiczne miecze, zbroje, wirtualne domy i inne tego typu koncepty). Wydaje mi się, że to niezły temat na pracę magisterską, a może nawet i na rozprawę doktorską. Ale może nie ma o czym mówić, gdyż chodzi w istocie o zwykłą cesję?

Jakiś czas temu zastanawiałem się nad tymi (jakże fascynującymi), nowymi stosunkami społecznymi w tekście Piętrowe relacje wirtualno realne w drugim życiu: "To niesamowite. Ktoś tworzy świat wirtualny, tam "przelewają się" jakby stosunki społeczne. Użytkownicy płacą sobie nawzajem jakieś wirtualne pieniądze, za jakieś wirtualne usługi, kupują wirtualne grunty. To wszystko zyskuje jakieś odpowiedniki w gotówce w życiu tak zwanym realnym...". Jak się wydaje - nie ma co otwierać ust ze zdumienia, tylko brać się za pracę koncepcyjną. Skoro prawo ma opisywać (lepiej lub gorzej) stosunki społeczne - ktoś niebawem przed sądem będzie musiał również w Polsce odpowiedzieć na pytanie: jaki charakter prawny ma umowa, w której z jednej strony ktoś za "coś" płaci, a druga strona... No właśnie. Co powinna zrobić druga strona? Przekazać hasło dostępu, by strona umowy mogła zacząć sterować awatarem? Wykonać odpowiednie czynności w "realu", by w wirtualnej rzeczywistości, gdzie zwizualizowany wątek gry, jakieś pętle w algorytmach tworzące tego awatara właśnie, "przekazały" innemu awatarowi jakiś artefakt? A może doprowadzić do tego by te pętle w algorytmie jedynie "upuściły" taki artefakt w odpowiednim "miejscu", by "ktoś" mógł "to" następnie "podnieść"? Strasznie dużo tu cudzysłowów. A to jeszcze nie koniec. Wszak jest jeszcze strona trzecia - z reguły będzie nią przedsiębiorca, który utrzymuje serwery, konserwuje i rozwija oprogramowanie wirtualnego świata gry, świadczy usługę (a przecież taka osoba albo grupa osób wcale nie musi się tym zajmować komercyjnie!).

I jak to wszystko ugryźć, skoro nawet nie wiemy czym taki awatar czy artefakt jest... Wedle Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego artefakt to m.in. "przedmiot (proste narzędzie a. ozdoba) będący dziełem (a. noszący ślady) pracy ludzkiej (w odróżnieniu od przedmiotów naturalnych)". W psychologii ponoć to "sztuczny twór metody działania, nie istniejący realnie" (Etym. - łac. arte ablat. od ars, zob. artysta; factum 'to, co zrobiono' z r.nij. od factus p.p. od facere, zob. fakcja). W tym samym słowniku znajdziemy kilka słów poświęconych awatarowi. Awatar to: "zstąpienie bóstwa a. jego wcielenie (inkarnacja) w kształt doczesny, gł. w hinduizmie, o zwierzęcych i ludzkich wcieleniach boga Wisznu; wcielenie innej osoby; kompletne ucieleśnienie się w kimś jakiejś idei, filozofii, tradycji itp. (Etym. - sanskr. avatāra 'zstąpienie' od avatarati 'zstępuje'; ava 'w dół'; terati 'przechodzi')". A więc mamy wirtualny "sztuczny twór" oraz "inkarnację" w ciągi bitów. Pułap abstrakcji niebezpiecznie graniczący z obłędem. Nie jestem przekonany, by takie definicje nam się przydały do analizy prawnej kontraktu, ale kto wie?

W tekście Johnny'ego Diaz'a z New York Times'a pt. Świat fantasy za pieniądze, opublikowanym w tłumaczeniu w serwisie gry.onet.pl, czytam: "Gdy gracz chce włączyć się w grę sieciową, musi uiścić opłatę, otworzyć konto, a następnie stworzyć postać. Z czasem bohater zdobywa moce oraz umiejętności, umożliwiając graczowi osiągnąć wyższe, bardziej wymagające poziomy. To może skusić potencjalnego nabywcę - możliwość przeskoczenia tych niższych, mniej wymagających poziomów, by znaleźć się bezpośrednio w zaawansowanym stadium gry. Kupujący zasadniczo nabywa czas i wysiłek, jaki włożył sprzedający w budowanie osiągnięć, punktów oraz mocy postaci. Firmy, które udostępniają gry sieciowe, zwykle krzywo patrzą na takie transakcje, grożąc w wielu przypadkach wykasowaniem kont graczy, którzy kupili bądź sprzedali swoje postaci". Czy mamy zatem podstawy gospodarcze by ukształtowała się pewna nowa umowa cywilnoprawna?

Wstrzymajmy się chwilę. Czy najpierw nie należałoby przeanalizować relacji prawnej między operatorem gry a użytkownikiem - graczem (umowa o korzystanie z gry)? Do tej pory w takim kontekście używało się jedynie prawnoautorskiej koncepcji licencji do programu komputerowego. Gracz sobie grał, a operator gry nie miał wpływu na to jak twórczo taki gracz kreował w grze swoje wirtualne otoczenie. Gdy gracz loguje się na serwer operatora i w wykreowanej tam „rzeczywistości” steruje swoim bohaterem sytuacja nieco się komplikuje. Chociaż nadal można oceniać poczynania gracza z punktu widzenia prawa autorskiego: bo przecież wszystko co twórczo "stworzył" gracz - podlegałoby ochronie prawnoautorskiej, jako "każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia" (art. 1 ust. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Jeśli mielibyśmy do czynienia z utworem - jego autorowi przysługiwałyby zarówno autorskie prawa osobiste jak i majątkowe...

A może trzeba to ocenić z punktu widzenia utworu zależnego? Byłaby to jakaś przeróbka (opracowanie, adaptacja) utworu, do którego autorskie prawa majątkowe i osobiste przysługiwałyby twórcy (twórcom) gry? Na podstawie art. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Dodatkowo - w przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania...

W niektórych grach gracze mogą sami kreować otoczenie, podobnie jak tworzy się obrazek w popularnym programie graficznym. Przecież do grafik "obrobionych" albo stworzonych z wykorzystaniem takich programów jak GIMP czy Photoshop prawa autorskie przysługują siedzącemu przy komputerze grafikowi, nie zaś autorom oprogramowania, którym operuje. A może jest inaczej? Czytając niektóre licencje do edytorów grafiki (Ba! Również licencje oprogramowania do aparatów fotograficznych czy telefonicznych) można zyskać sporo wątpliwości co do uprawnień jakie twórcy tego oprogramowania chcieliby widzieć u korzystających z nich ludzi. Niektóre zaś prawa wynikają wprost z ustawy i autorzy programów nie mają na nie wpływu...

Załóżmy przez chwilę, że graczowi przysługują autorskie prawa osobiste i majątkowe do stworzonych w danej grze postaci i fantastycznych gadżetów (o ile stworzyli coś sami, a nie korzystają z gotowych wzorów). Jeśli tak jest - mogliby przenieść na drugiego prawa majątkowe (osobiste są nieprzenaszalne). By jednak nabywca takich praw mógł z nich korzystać - musiałby być związany jakąś umową z operatorem gry, dostawcą platformy wirtualnego wszechświata. Wszak ten "świat" jest pod jego wyłączną kontrolą (nie licząc hakerów, którzy od czasu do czasu zabawiają się w demony piekieł świata zerojedynkowego).

Nie można mówić o kupnie wirtualnego miecza, albo o nabyciu na własność postaci goblina. Cyfrowe artefakty i awatary nie należą do świata realnego, w którym mówimy o prawie własności do rzeczy. Są to byty niematerialne, zestrukturalizowana informacja mająca w jakimś sensie samodzielne znaczenie gospodarcze, mająca jakąś cenę rynkową, dzięki której sterujący nią człowiek może też wywierać wpływ, wszak w ograniczonym do danego środowiska (fantastycznej scenerii, platformy czy wirtualnego teatru zdarzeń) zakresie. Wpływ zarówno na to środowisko jak i na innych graczy... Sceneria ogranicza w pewnym stopniu gracza, a więc też wpływa na zakres jego uprawnień w świecie realnym, na stopień jego samodzielności (cyfrowy świat może przestać istnieć w każdej chwili, np. ze względu na znudzenie się operatora gry i zarzucenie dalszego wspierania danego uniwersum). W przypadku umowy o korzystanie z awatarów pomiędzy graczem (dotychczasowym "operatorem", "panem", "dawcą duszy") a osobą trzecią wymykają się tej pobieżnej analizie takie czynniki jak rezultat czy staranne działanie.

Jeśli mielibyśmy mówić o kontrakcie nienazwanym, to podstawą takiego kontraktu byłby art. art. 353 z indeksem 1 kodeksu cywilnego: strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Swoboda umów ma jednak pewne granice, które określa art. 58 k.c. (nieważność czynności prawnej)... A mamy jeszcze tego nieszczęsnego operatora gry i może się okazać, iż warto sobie przypomnieć łacinę, by składnie wypowiedzieć słowa nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet, czyli, że nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż samemu ma.

Dochodzę do wniosku, że w przypadku umów związanych z korzystaniem w wirtualnych grach z awatarów i artefaktów warto rozważyć, czy nie będziemy mieli do czynienia po prostu z "przelewem wierzytelności" (cesją). Na mocy art. 509 kodeksu cywilnego wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Może się zatem zdarzyć, że np. umowa między dostawcą gry i graczem będzie zabraniała dokonania cesji. Aby taka cesja mogła nastąpić (aby wierzytelność mogła stać się przedmiotem rozporządzenia), musi być w dostateczny sposób oznaczona (w szczególności stosunek zobowiązaniowy, którego elementem jest zbywana wierzytelność, powinien być wyraźnie określony). A co my mamy w grach online? Ciężko powiedzieć. Gdy mówię o dłużniku - myślę o operatorze gry, który świadczy pewnego rodzaju usługę. Usługę, której charakteru wciąż nie znamy, ale która polega mniej więcej na "hostowaniu" wirtualnego, cyfrowego wszechświata wraz z obsługą wszelkich cyfrowych symulacji zjawisk naturalnych i ponadnaturalnych, takich jak choćby "czary", "smoki", etc., ale też udostępnia czasem w grach kreatory wirtualnej rzeczywistości. Pozostaje jednak wciąż ocena prawoautorska indywidualnych „wytworów” graczy, które powstały z wykorzystaniem tych właśnie kreatorów. Być może w niektórych przypadkach będzie trzeba mówić o cesji wierzytelności połączonej z przeniesieniem autorskich praw majątkowych do takich utworów...

Jest się nad czym zastanawiać, skoro np. "cena" wirtualnej postaci "waha się od 1 do 400 dolarów i więcej". Czym innym będzie też sama "skórka" awatara, a czym innym "postać" jako taka, czyli "byt", który można "ubrać" w jakąś "skórkę". W tym przypadku chodzi o jakiś stan gry, postać ma jakieś właściwości w grze (odporność, siłę, umiejętność znikania, rzucania czarów...). Głowa mnie zaczyna boleć.

To jedynie felieton, nie zaś naukowa rozprawa i ciekawy jestem co o tym wszystkim myślą czytelnicy... Ciekawe czy kiedyś Wielki Administrator ze znudzenia nie postanowi wyłączyć Serwera Wszechświata...