"Czarne skrzynki" w procesie stosowania prawa

Nie wszyscy wiedzą, ale również w Polsce biegli sądowi posługują się oprogramowaniem komputerowym w czasie przygotowywania ekspertyz na zlecenie wymiaru sprawiedliwości. Wynik ekspertyzy jest ściśle związany z algorytmem wykonywanym przez program. Kto jednak zagwarantuje, że ten algorytm uwzględnia wszelkie parametry życia realnego? Warto pomyśleć o otworzeniu źródeł takich programów...

Przykładem pakietu oprogramowania wykorzystywanym przez biegłych jest PC-CRASH, PC-RECT, PC-SKETCH. Pakiet ten służy do komputerowej rekonstrukcji (albo symulacji - jak kto woli) przebiegu wypadków drogowych. Polskim programem tego typu jest program Cyborg Idea V-SIM, który "pozwala wykonać symulację ruchu pojazdów samochodowych w niejednorodnym środowisku uwzględniając zasady dynamiki". Innym zaś przykładem są programy Audatex i Info - Ekspert, które wykorzystywane są do kosztorysowania napraw i wyceny samochodów...

Nie trzeba nikomu mówić, że sposób napisania takiego programu ma niezwykle duży wpływ na rozstrzygnięcie sądu w indywidualnej sprawie. Być może nie jest tak źle. To prawda, że biegły dostarcza sądowi wiadomości specjalnych potrzebnych do rozstrzygnięcia sprawy, jednak sam sąd taką opinią biegłego nie jest związany. W praktyce jednak sąd uzna, że biegły to biegły i raczej wyda orzeczenie na podstawie takiej opinii...

Istnieją jednak pewne zastrzeżenia dotyczące oprogramowania wykorzystywanego przez biegłych. Oto na stronie Medycyna Sądowa wczoraj, dziś i jutro czytam: " Okoliczności potrącenia pieszego mogą być obecnie odtwarzane przy wykorzystaniu programów komputerowych. Obecne implementacje (np. w programie PC-Crash) opierają się jednak wyłącznie na czysto mechanicznym modelu ciała ludzkiego weryfikowanym tylko w oparciu o testy zderzeniowe na manekinach. Taki sposób podejścia może ułatwiać weryfikację hipotez odnośnie do przebiegu typowych zdarzeń na podstawie rozmieszczenia śladów na drodze, lokalizacji uszkodzeń pojazdu i powypadkowego usytuowania ciała ofiary, jednak z punktu widzenia medycyny sądowej jest praktycznie nieprzydatny do „bezpośredniego” ustalania usytuowania ofiary względem pojazdu w momencie kolizji".

Sporo tu wątpliwości, a przecież trudno uznać, że specjalna wiedza biegłego polega głównie na obsłudze programu do animacji komputerowej, który bazuje na nieweryfikowalnych bibliotekach. „Czym się pan zajmuje? Jestem biegłym sądowym. Ale co to znaczy? No... Robię filmy animowane dla sądu”.

Uwolnienie kodu oprogramowania do symulacji wypadków mogłoby pozwolić na dokonanie weryfikacji efektu wynikowego działania programu, na przykład adwokat reprezentujący jedna ze stron mógłby stwierdzić, że przedstawiona przez biegłego opinia nie uwzględniła pewnych czynników, które jednak mają istotny wpływ na ocenę zdarzeń (nota bene - o problemie ze stosowaniem tego typu oprogramowania wiem od jednego z mecenasów, którzy chcieli się zapoznać ze sposobem, w jaki ono działa, zatem problem proszę uznać za realny i aktualny, a nie wydumany).

Cóż z tym zrobić? Na liście referencyjnej jednego z polskich programów wykorzystywanych przez biegłych sądowych znajdują się takie podmioty jak Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Stowarzyszenie Pomocy Poszkodowanym w Wypadkach i Kolizjach Drogowych (jedno z wielu), Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej Policji w Warszawie, kilka instytutów związanych z motoryzacją, ekspertyzami, kilku ubezpieczycieli... Praktycznie wszyscy korzystają z tego programu! A jeśli algorytmy symulacji są nieprawidłowe? By to sprawdzić trzeba by uwolnić kod programu.

O podobnych sprawach pisze Krzysztof Siewicz w swoim felietonie "Konstytucyjne prawo do kodu źródłowego": "...w sprawie Florida v. Bjorkland, sąd wydał postanowienie nakazujące udostępnienie oskarżonym kodów źródłowych oprogramowania kontrolującego pracę alkomatów stosowanych przez policję do badania trzeźwości kierowców. Domagała się tego grupa oskarżonych o prowadzenie w stanie nietrzeźwym, a ich obrońcy powołali się na wyraźny przepis ustawy stanowej nakazującej udostępnienie pełnej informacji dotyczącej maszyny wykorzystywanej do badań. Duże znaczenie dla rozstrzygnięcia miała także wcześniejsza sprawa Muldowny v. Florida (871 So.2d 911), w której sąd uznał, że wysoka stawka, jaką jest prawo do korzystania z samochodu, uzasadnia zbadanie pełnej informacji na temat zgodności działania alkomatu z prawem". Krzysztof wskazuje źródła w serwisie Groklaw. Tam również ciekawe komentarze.

Zachęcam do lektury tekstów i do zadumy nad konsekwencjami wykorzystania w procesie stosowania prawa "czarnych skrzynek", o których wiemy, że można dzięki nim przygotować fajny film animowany, albo które świecą czerwonym lub zielonym światełkiem. Gdy źródła programów są zamknięte, to bardziej kojarzy mi się to z show-biznesem, niż wymiarem sprawiedliwości.