Projekt Google Book Search zderzył się z Europą

Komisja Europejska zorganizowała publiczne wysłuchanie, w trakcie którego rozmawiano o ugodzie sądowej z Google. Nie byłem zaproszony, chociaż jestem autorem, którego książka została przez Google włączona do projektu. Komisja zorganizowała spotkanie "w odpowiedzi na wnioski Rady Ministrów i Parlamentu Europejskiego". Chodziło o to, by wysłuchać wszelkich głosów krytycznych, związanych z amerykańską sprawą sądową The Authors Guild, Inc. i inni przeciw Google Inc., Nr sprawy 05 CV 8136 (S.D.N.Y.) (por. O tym, że nieważne jest stanowisko autorów książek, gdy chodzi o dostęp do rynku). W efekcie tego wysłuchania korporacja Google Inc. ogłosiła, że dopuści do "komitetu sterującego", zarządzającego cyfryzacją książek w ramach swojego projektu, dwie osoby spoza USA. Z innych doniesień wynika, że Google "na razie usunie ze swojej bazy wszystkie już zcyfryzowane książki nieosiągalne w USA, ale wciąż możliwe do kupienia w Europie".

O rozmowach zorganizowanych przez Komisję Europejską pisał Bloomberg w tekście Google Agrees to Give Europeans a Say in Books Deal. W Polsce zaś napisała na ten temat Rzeczpospolita, w tekstach Google walczy o prawa do cyfryzowania książek oraz Spór o czytelnię Googla. Ciekawe, że na oficjalnym blogu projektu Google Book Search nie wspomniano nic o europejskim spotkaniu i rozmowach.

W notatce opublikowanej na stronach Komisji: "Czas by Europa otwarła nową e-kartę w digitalizacji książek i w zakresie praw autorskich". Wspólne oświadczenie komisarzy Reding i McCreevy'ego z okazji spotkań Google Books w Brukseli:

Viviane Reding, komisarz ds. społeczeństwa informacyjnego i mediów i Charlie McCreevy, komisarz ds. rynku wewnętrznego i usług, wydali dziś wspólne oświadczenie podkreślające wagę digitalizacji książek w Europie dla europejskiej kultury i gospodarki. By sprostać ogromnemu zadaniu udostępnienia dzieł w wersji cyfrowej, w tym dziesiątków milionów pozycji w zbiorach narodowych, oboje członkowie Komisji podkreślili konieczność pełnego przestrzegania praw autorskich i zasady zapewnienia należnego wynagrodzenia dla autorów, ale także powitali z zadowoleniem partnerstwo publiczno-prywatne będące impulsem do digitalizacji zbiorów. Zaznaczyli potrzebę dostosowania europejskich przepisów w zakresie praw autorskich do wyzwań epoki cyfrowej, zwłaszcza w odniesieniu do dzieł "osieroconych" i wyczerpanych. Oświadczenie obojga komisarzy poprzedza serię warsztatów i spotkań pomiędzy Komisją, instytucjami kultury, dysponentami praw autorskich, firmami informatycznymi i organizacjami konsumenckimi. Spotkania te będą pomocne w przygotowaniu odpowiedzi Europy na wyzwania związane z digitalizacją księgozbiorów. Odbywają się one w kontekście ugody w sprawie wyszukiwarki Google Książki, zawartej w Stanach Zjednoczonych pomiędzy Googlem, autorami i wydawcami. Ugoda (która wymaga jeszcze zatwierdzenia przez amerykański sąd) przewiduje, że autorzy mogliby otrzymywać 63% dochodu uzyskanego przez Google z udostępniania przez tę firmę książek w wersji cyfrowej. W chwili obecnej w Europie nie ma porównywalnych rozwiązań. Oboje komisarze są przekonani, że politycy stoją przed wyzwaniem zapewnienia ramowej regulacji otwierającej drogę szybkiemu rozwojowi usług dla europejskich konsumentów i społeczności naukowych i badawczych - usług podobnych do tych, które umożliwia niedawna ugoda w USA. Po spotkaniach w tym tygodniu, Komisja przedstawi raport i podzieli się swoimi wstępnymi ustaleniami z Parlamentem Europejskim i Radą.
(...)

Dlaczego właściwie podkreśla się wagę digitalizację książek? Dlaczego nie digitalizację (i udostępnianie) wszystkiego? Najwyraźniej katalizatorem szybkich ruchów w Komisji jest duża ekspansja projektu Google, który działa metodą faktów dokonanych, przełamując nieco skostniały układ legislacyjny.

Komisarze stawiają pytania:

Jest oczywiste, że digitalizacja dzieł chronionych prawami autorskimi musi w pełni szanować zasadę praw autorskich i godziwie wynagradzać autorów, którzy w największym stopniu mogą skorzystać na dostępie szerokiej publiczności europejskiej do ich dzieł. Jednakże musimy poważnie przyjrzeć się obecnemu systemowi praw autorskich w Europie. Czy dzisiejsze ramy regulacyjne nadal pasują do wyzwań epoki cyfrowej? Czy obecny zestaw przepisów umożliwi konsumentom europejskim dostęp do książek w wersji cyfrowej? Czy zagwarantuje wynagrodzenie autorom?

Tylko, że do tej pory monopol prawnoautorski polegał nie tylko na prawie do wynagrodzenia, ale przede wszystkim na tym, co unormowano w art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (wytłuszczenie moje):

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

W myśl twórców tej regulacji: autor-twórca, mógł się zgodzić lub nie zgodzić na to, by ktoś inny z jego pracy korzystał (to jest właśnie istota monopolu prawnoautorskiego; wynagrodzenie jest niejako dodatkiem). Jeśli się nie zgodził, a zgoda taka była wymagana przez ustawę, to taki twórca - co wynika z wylobbowanych przez koncerny muzyczne i filmowe w Polsce przepisów - mogł (nadal może) domagać się nawet trzykrotności "stosownego wynagrodzenia" (dwukrotności - jeśli naruszenie było niezawinione!; por. Cena za utwory mojego autorstwa wynosi miliard euro za sztukę). Te "osiągnięcia myśli prawnej", naruszające wszak ugruntowane w systemie zasady odpowiedzialności cywilnej (w interesie wydawców wprowadzono odpowiedzialność przy braku winy) nagle zderzają się z ekspansją modelu biznesowego transgranicznej, globalnie działającej korporacji Google, która nikogo nie pyta o zgodę, tylko digitalizuje. A przecież naruszenie autorskich praw majątkowych (w tym monopolu prawnoautorskiego) jest też w Polsce, chociaż nie tylko tu, przestępstwem ściganym na wniosek pokrzywdzonego.

W tekście Bloomberga, który najpewniej zaczerpnął z komunikatu Komisji, znalazło się potencjalnie niepokojący fragment. Niepokojący dla tych, którzy są zwolennikami istnienia dozwolonego użytku osobistego i publicznego w systemach prawnych krajów członkowskich UE. Otóż przywołano tam stanowisko dwójki komisarzy unijnych:

Viviane Reding, the EU’s media commissioner, and Charlie McCreevy, commissioner for the bloc’s internal market, said book digitization highlights the “need to adapt Europe’s still very fragmented copyright legislation.” Copyright rules are currently nationally based in the EU.

Systemy prawne krajów Unii Europejskiej mają dość szeroką harmonizację w zakresie prawa autorskiego. Problemem mogą być "wyjątki" od monopolu autorskiego. Jeśli pojawia się "parcie" na dalszą "harmonizację" (cóż, że wspomina się o cyfryzacji książek; prawo autorskie traktuje o utworach, nie tylko o "książkach"), to może to w istocie oznaczać ograniczanie dozwolonego użytku chronionych prawem autorskim utworów (przez "doprecyzowywanie" tego użytku). Inna sprawa, że - jak pisałem w niedawno opublikowanym komentarzu - Europa nie ma pojęcia co zrobić ze swoją biblioteką cyfrową. Wydaje się, że nie ma wystarczających argumentów natury aksjologicznej, by "rozszczelniać" system prawa autorskiego tylko dla takich podmiotów jak Google. Nie wydaje się też, by chęć wzbogacania europejskiej biblioteki była wystarczającym powodem dla ograniczenia prawa autorskiego dla tego, jednego podmiotu. Jeśli zatem ma pojawić się liberalizacja w prawie autorskim, to powinna pojawić się ona dla wszystkich zainteresowanych, nie tylko dla "silnych ekonomicznie" (takich jak Google), lub silnych politycznie (takich, jak Europeana). Powinna też dotyczyć wszystkich utworów, a nie tylko niektórych przejawów działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonych w dowolnej postaci.

Ale na to nie pójdą duzi przedstawiciele "przemysłu praw autorskich".

PS
Spotkania na temat "problemu Google" organizuje działająca w ramach Komisji Dyrekcja Generalna ds. Rynku Wewnętrznego i Usług MARKT. Miło wiedzieć, że niektóre spotkania się już odbyły. Nie wiem, gdzie trzeba patrzeć, by dostrzec zaproszenie na kolejne. W końcu mowa o tym, że MARKT organizuje spotkania "z zainteresowanymi".