Projekt noweli prawa autorskiego - modernizujemy zbiorowy zarząd

Ministerstwo Kultury opublikowało projekt nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (projekt z 25 lipca 2008, który został udostępniony do konsultacji społecznych). Zachęcam - mimo wakacji - do zgłaszania w komentarzach wszelkich uwag, dostrzeżonych nieścisłości, niepokojących postanowień, krótko mówiąc wszystkiego, co ważne dla tego, podstawowego w społeczeństwie informacyjnym, aktu prawnego. Chociaż nie jest to jeszcze ta największa nowelizacja (ten projekt koncentruje się na wyborze organizacji zbiorowego zarządzania i pracy komisji prawa autorskiego), ale jeśli nie zgłosicie uwag teraz, to potem nie będziecie mogli mówić, że nie dano wam szansy.

Projekt noweli udostępniono w BIP Ministerstwa Kultury (PDF). Projekt wraz z uzasadnieniem ma 20 stron. Główne propozycje tego rozdania nowelizacyjnego to dodanie rozdziału "Postępowanie przed Komisją Prawa Autorskiego", tam zaś m.in. oddział "Zatwierdzanie tabel wynagrodzeń", oddział "Wskazywanie organizacji właściwej w rozumieniu ustawy", oddział "Postępowania sporne". Jest też nowela Kodeksu postępowania cywilnego, gdzie proponuje się dodać cały dział: "Dział VII. Postępowanie w sprawach z zakresu zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi". Jest propozycja noweli ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych... Wedle propozycji ustawa ma wejść w życie - co do zasady - z dniem 1 stycznia 2009.

Z uzasadnienia:

Projektowana ustawa jest konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2006 r., sygn. akt SK 40/04 (Dz. U. Nr 21, poz. 164), w którym za niezgodny z Konstytucją RP został uznany art. 108 ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, Nr 21, poz. 164 i Nr 94, poz. 658), zwanej dalej „ustawą o prawie autorskim”. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału, przepis ten utracił moc obowiązującą z dniem 1 września 2006 r.

Zakwestionowana regulacja dotyczyła postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego w przedmiocie zatwierdzania przedstawianych przez organizacje zbiorowego zarządzania tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań. Głównym zarzutem sędziów Trybunału był brak możliwości uczestniczenia w tym postępowaniu w charakterze strony użytkowników praw autorskich lub pokrewnych. Ich udział nie był bowiem zagwarantowany z mocy prawa – zależał on od uznania organizacji zrzeszającej użytkowników przez organ administracyjny za stronę lub podmiot na prawach strony. Wynikało to z odpowiedniego stosowania, zgodnie z art. 108 ust. 4 ustawy o prawie autorskim, przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. K.p.a. wskazuje podmioty, które mogą wszcząć postępowanie i podmioty, które mogą do niego przystąpić. W związku z brzmieniem art. 28 k.p.a. oraz ustalonym orzecznictwem sądów administracyjnych, stroną w postępowaniu o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń była tylko organizacja zbiorowego zarządzania, która złożyła wniosek o zatwierdzenie tabel. Zgodnie z art. 31 k.p.a., do postępowania administracyjnego może wstąpić na prawach strony organizacja społeczna, jeżeli jest to uzasadnione jej celami statutowymi i gdy przemawia za tym interes społeczny. W praktyce Komisji Prawa Autorskiego, ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego jako organu odwoławczego oraz sądów administracyjnych organizacje zrzeszające użytkowników były dopuszczane do postępowań na prawach strony. Nie gwarantowało to jednak możliwości uczestnictwa użytkowników w procesie tworzenia tabel, co nie dawało im równej pozycji jako uczestnikom postępowań. Użytkownicy mieli bowiem wyłącznie prawo do składania wniosków i przedstawiania stanowisk, które mogły być wzięte pod uwagę przez organ jedynie jako środek dowodowy i jako taki – swobodnie przez organ oceniane. Jeżeli nawet takie stanowisko zostało dopuszczone przez organ, to nie było ono równoprawne ze stanowiskiem przedstawicieli właścicieli praw. Brak takiego równouprawnienia uniemożliwiał skontrolowanie, w ramach kontroli sądowoadministracyjnej, prawidłowości zastosowania przez Komisję art. 109 ustawy o prawie autorskim, określającego charakter zatwierdzanych stawek wynagrodzeń. Ponadto, udział użytkowników w postępowaniu nie był zagwarantowany z mocy prawa – zależał on od uznania organizacji zrzeszającej użytkowników przez organ administracyjny za stronę lub podmiot na prawach strony.

Prawidłowy projekt tabel wynagrodzeń, zdaniem Trybunału, to taki, który został sporządzony przy równoprawnym współudziale przedstawicieli obu stron przyszłych potencjalnych umów. Zatwierdzenie w trybie publicznoprawnym tabel wynagrodzeń wywołuje bowiem, w pewnym zakresie, skutki podobne do przepisów powszechnie obowiązujących (organizacja zbiorowego zarządzania w umowach z podmiotami korzystającymi nie mogła skutecznie przyjąć stawki niższej niż wskazana w tabelach).

Jednakże sam proces zatwierdzania następował w trybie przewidzianym dla rozstrzygania spraw indywidualnych i konkretnych. Uchylona regulacja, zdaniem Trybunału, takiego równouprawnienia nie zapewniała i przez to została uznana za niezgodną z art. 20, art. 22 w związku z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Równocześnie należy podkreślić, iż Trybunał potwierdził istotne znaczenie stawek wynagrodzeń określonych w zatwierdzonych tabelach, zarówno dla przyszłych jak i aktualnych umów dotyczących obrotu prawami autorskimi. Nie zakwestionował także charakteru Komisji Prawa Autorskiego, jako organu władzy publicznej. Dlatego projekt ustawy, pomimo dokonywania zasadniczej reformy procedury zatwierdzania stawek wynagrodzeń, utrzymuje instytucję Komisji i reprezentatywnych zespołów orzekających, które dokonywałyby zatwierdzania tabel na pierwszym etapie postępowania. Natomiast na etapie dalszym – o ile zostanie złożony stosowny wniosek – tabele będzie zatwierdzał sąd powszechny. Zarówno postępowanie przed Komisją, jak i sądem, toczyć się będzie według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, a organy orzekające będą miały prawo do merytorycznej ingerencji w treść tabel przedstawionych do zatwierdzenia.

Ustawa określi także charakter samych stawek (będą to stawki stałe), możliwość ich zmiany oraz stosowania – w określonym przypadku – stawek odmiennych. Nowością będzie też obowiązek przedstawienia tabel wynagrodzeń na tych polach eksploatacji, na których pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania jest obligatoryjne z mocy prawa lub wymuszone charakterem eksploatacji. Przedstawione rozwiązania zapewnią także, że tabele wynagrodzeń różnych organizacji dotyczące tych samych pól eksploatacji będą miały spójny charakter i będą uwzględniać poziom obciążeń użytkowników z tytułu wynagrodzeń za korzystanie z utworów i przedmiotów praw pokrewnych.

Ponieważ ustawa stanowi całościową reformę organizacji i postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego, wprowadzone zostaną także zmiany w zakresie pozostałych postępowań przed Komisją, czyli sporów związanych ze stosowaniem tabel i umów dotyczących reemisji oraz wyznaczania organizacji właściwej. Zmiany te przede wszystkim doprecyzowują obecne regulacje w tym zakresie. Komisja otrzyma też kompetencję do rozpatrywania innych spraw, mających charakter formalny lub interpretacyjny, takich jak odtwarzanie akt oraz uzupełnianie, sprostowanie lub dokonywanie wykładni jej orzeczeń. Potrzeba takiej regulacji wynikła z dotychczasowej praktyki Komisji. Ta całościowa i mocno rozbudowana w stosunku do obecnej regulacja zostanie zamieszczona w odrębnym rozdziale ustawy o prawie autorskim – po rozdziale dotyczącym organizacji zbiorowego zarządzania, z którymi działalność Komisji Prawa Autorskiego jest nierozerwalnie związana.

Należy w tym miejscu podkreślić, iż projektowana ustawa odpowiada nie tylko na wytyczne Trybunału Konstytucyjnego, ale stanowi też realizację większości postulatów zgłaszanych podczas dyskusji nad poprzednim rządowym projektem ustawy regulującej tę materię, złożonym w poprzedniej kadencji Sejmu. Analiza zgłoszonych do niej uwag, zarówno na etapie konsultacji społecznych jak i wysłuchania publicznego w Sejmie, wykazała konieczność przygotowania całkowicie nowej propozycji, przez co poprzednia nie uzyskała rekomendacji Rządu i w obecnej kadencji Sejmu prace nad nią nie były kontynuowane.
(...)

Dalej w uzasadnieniu znajduje się część szczegółowa.