Banknotowa dyskusja prawnoautorska

Po niedawnym artykule autorstwa Michała Kosiarskiego, który podlinkował w tym serwisie Krzysztof Siewicz w komentarzu prawo autorskie do banknotów (a komentarz umieścił pod tekstem o zakazach fotografowania wprowadzanych de facto przez Wawel: Wawel chroni prawa fotografów???), wymieniłem się z autorem tekstu opublikowanego w Rzeczpospolitej szybką korespondencją. W pierwszych słowach napisałem: "Mógłby Pan pociągnąć temat tych banknotów, gdyż zgodnie z art. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole a także akty normatywne lub ich urzędowe projekty". Dziś temat na łamach Rzepy podjął Piotr Szkudlarek.

W pierwszym tekście Rzeczpospolitej wrzucono do jednego worka i prawa autorskie i fałszowanie pieniędzy. Ja stanąłem na stanowisku, że nie można tych dwóch reżimów ze sobą mieszać. Chociaż w tekście Na banknoty w reklamie musi się zgodzić bank znalazła się deklaracja NBP: "Narodowy Bank Polski jako emitent oraz właściciel praw majątkowych do projektów znaków pieniężnych, zastrzega sobie w każdym przypadku prawo wyrażania zgody na reprodukowanie znaków pieniężnych" (chociaż argumentowano to ewentualną, uwaga: trudne słowo, "dezawuacją polskiego pieniądza"), a w tekście znalazła się też wypowiedź mec. Michała Błeszyńskiego, który miał potwierdzić, że "twórcy mają prawo do opłat za wykorzystanie ich projektów banknotów" oraz, że "rozumowanie NBP jest słuszne", ja w swojej korespondencji z autorem tekstu wyraziłem nadzieję i prośbę: "chętnie poznałbym stanowisko Narodowego Banku Polskiego na temat tego, czy zdaniem NBP pieniądz jest urzędowym materiałem, znakiem czy też nie, no i skoro to co widać na banknocie wprowadza się zarządzeniem prezesa NBP, to pytanie o akty normatywne (w związku z art. 4 ustawy) nie jest bez sensu".

Wychodzę z założenia, że prawo autorskie i ochronę praw twórcy należy również oddzielić od tego, co (i jak) jest chronione przez prawo karne w przypadku fałszowania pieniędzy. "Bo jeśli zobaczę 3 metrową reprodukcję na bilbordzie, to jednak nie jest to fałszowanie pieniędzy, bo nikt się nie da na to nabrać".

Co więcej - jeśli autorowi przysługiwałoby prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu, to też nie bez sensu jest pytanie, czy za to, że banknoty są w ciągłym obiegu autor projektu dostaje dziś opłatę licencyjną czy też został raz spłacony? A jeśli nie został raz spłacony, to - można ciągnąć dywagacje dalej - dobrym pytaniem byłoby to: dlaczego NBP nie zatroszczył się o nabycie autorskich praw majątkowych?

Tylko uważam, że banknot należy do "urzędowych dokumentów, materiałów, znaków i symboli", o których mowa w art. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. A jeśli tak - nie stanowi przedmiotu prawa autorskiego. Nawet jeśli nie jest (chociaż uważam przeciwnie), to nadal mamy jeszcze w ustawie przepisy o dozwolonym użytku (prywatnym i publicznym), w tym prawo cytatu (art. 29 ustawy).

Dziś zaś ukazał się na łamach Rzeczpospolitej artykuł autorstwa Piotra Szkudlarka (serdecznie pozdrawiam), zatytułowany "Czy "znak pieniężny" jest "znakiem urzędowym"". We wstępie tego tekstu czytamy:

Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa - stwierdza art. 7 konstytucji. Jeśli więc Narodowy Bank Polski wydaje zgodę na wykorzystanie wizerunku banknotów i monet w reklamach, to potrzebuje do tego odpowiedniego umocowania w przepisach. Ale żaden przepis nie został wskazany przez Michała Kosiarskiego ("Na banknoty w reklamie musi się zgodzić bank" "Rz" z 26 lipca), ani na stronie WWW NBP. Jest jedyne ogólne odwołanie do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: prawo autorskie). Ale właśnie art. 4 pkt 2 tej ustawy powiada, że nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole. Ustawodawca nie uściślił terminu "urzędowe", co oznacza, że jego zamiarem było wprowadzenie maksymalnie szerokiego wyłączenia z regulacji tej ustawy.

I dalej odpowiada na zasadnicze pytanie:

Czy jednak "znak pieniężny" jest "znakiem urzędowym"? Tak - bo NBP nie jest przedsięwzięciem prywatnym, lecz instytucją publiczną, mocowaną przepisami ustawy zasadniczej, zgodnie z którymi (art. 227) jest on centralnym bankiem państwa i przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza.

Sądzę, że niebawem poznamy ciąg dalszy dyskusji... Pan Michał Kosiarski, dziennikarz Rzepy, autor pierwszego tekstu, obiecał mi w korespondencji, że spróbuje pociągnąć temat.

Czy można bez przeniesienia autorskich praw majątkowych na skarb państwa (czy podmioty publiczne posiadające osobowość prawną) korzystać w "publicznej sferze" z tworów objętych monopolami (np. monopolem autorskim)? Jako przykład można chyba wskazać "logo" Biuletynu Informacji Publicznej. Nie jest ono załącznikiem do rozporządzenia, tak na prawdę nie wiadomo kto je przygotował (ale ktoś to zrobił), jest obowiązek jego stosowania na stronach własnych i w biuletynach, a niewątpliwie stanowi przejaw działalności twórczej. Czy logo BIP jest chronione przez prawo autorskie (por. BIP, czyli Bardzo Interesująca Propozycja)?