W piątą rocznicę smoleńską pytanie o dialog społeczny

Minęło 5 lat od chwili, gdy samolot z delegacją państwową rozbił się w Smoleńsku. Był to Cios dla Rzeczpospolitej. Dziś nadal ten samolot niszczeje gdzieś w Rosji. W mediach kolejne "rewelacje" związane z nagraniami z kokpitu. Jedni próbują narzucić retorykę "męczeńską", drudzy nie wiedzą co zrobić. Jako obywatel nie jestem usatysfakcjonowany sposobem, w jaki rodzimy sobie w Polsce z sytuacją po katastrofie. Dziś rocznica, a w katastrofie zginęły osoby reprezentujące różne ośrodki władzy publicznej i różne opcje polityczne. Moment, w którym doszło do katastrofy samolotu prezydenckiego w Smoleńsku, w której zginęła połowa instytucjonalnej Polski, to również kulminacyjny moment pewnego procesu społecznego, który dotyczył rządowej propozycji powstania Rejestru Stron i Usług Niedozwolonych i związany był z aktywizacją obywateli. Być może również w dyskusji o internecie bylibyśmy w innym miejscu dziś, gdyby nie tamta katastrofa. Ale tu nie chodzi o internet. Tu chodzi o dialog społeczny. Internet to tylko narzędzie. Społeczeństwo istnieje tylko wówczas, gdy możliwa jest wymiana informacji. Sposób obiegu informacji niejako wyznacza kształt społeczeństwa.

Tuż przed katastrofą smoleńską spotkałem się i z ministrem Stasiakiem z Kancelarii Prezydenta RP, kontaktowałem się też z prof. Kochanowskim, wówczas Rzecznikiem Praw Obywatelskich. Wtedy też doszło do spotkania premiera z "internautami", albo - wedle innej retoryki - spotkania obywateli korzystających z internetu z Prezesem Rady Ministrów. W 2013 roku na Blog Forum Gdańsk prezentowałem kalendarium tamtych zdarzeń.

Blog Forum Gdańsk 2013, nagranie wystąpienia Piotra Waglowskiego. Dzień I: "Bloger w obliczu prawa"

Tak uważałem wówczas i tak uważam dziś, że pewna konkurencja "ideologiczna" między organami sprawującymi władzę jest dla obywatela dobra. Dzięki takiej konkurencji państwo może bardziej wsłuchiwać się w sygnały społeczne. Może zaistnieć mechanizm "check and balance". Wówczas dwa pałace - prezydencki i premierowski - nie darzyły się nadmierną sympatią. Reprezentowały dwie konkurencyjne siły polityczne. Dzięki temu taka sprawa, jak protest przeciwko Rejestrowi Stron i Usług Niedozwolonych miał szansę trafić do państwowej agendy na najwyższych szczeblach władzy państwowej. Skoro zainteresował się jeden z ośrodków tej władzy - drugi, siłą rzeczy, musiał rozpocząć dialog. A dialog w sprawach istotnych dla obywateli, przynajmniej w demokratycznych państwach prawa, jest właściwym sposobem rozwiązywania problemów społecznych. Dialog, kompromis, wsłuchiwanie się w konkurencyjne oczekiwania i poszukiwanie dróg rozwiązania społecznych sporów i problemów - to jest, jak uważam, istota polityki.

Przed nami wybory na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a zaraz potem wybory do Sejmu RP i Senatu RP. Po wyborach parlamentarnych będzie wiadomo, jaki układ sił będzie tworzył gabinet, na którego czele stanie premier. Pamiętając o historii sprzed 5 lat myślę sobie, a temat może być dyskusyjny, że dla obywateli korzystną może być sytuacja, w której to nie jedna i ta sama siła polityczna dysponuje pełnią władzy w państwie. Jeśli ośrodki władzy by ze sobą konkurowały, a dysponują wszak różnymi kompetencjami, mają różne możliwości działania, prerogatywy, to sprawiłoby, że państwo, moje państwo, byłoby bardziej wrażliwe, wyczulone, na istotne dla społeczeństwa problemy społeczne. Prawa obywatelskie byłoby wówczas lepiej gwarantowane.

Komentarz ten nie jest wezwaniem do głosowania na tego lub innego kandydata lub na taką lub inną partię w nadchodzących wyborach. To raczej refleksja publicysty. Być może próba sprowokowania dyskusji na temat racjonalnych postaw obywatelskich w nadchodzących wyborach, ale przede wszystkim na temat skutecznego modelu działania państwa i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.

Przypominam wspomniane kalendarium zdarzeń z 2010 roku. I znam proporcje. Wiem, że wówczas państwo nie zajmowało się głównie tym RSiUN. Natomiast tamte zdarzenia i aktywności obywatelskie były fundamentem do kolejnych działań obywatelskich w kolejnych latach. Aktywizacja obywateli przy okazji ustawy medialnej w kolejnym roku, w kolejnym zaś styczniowe skakanie przeciwko ACTA.

Pięć lat po katastrofie, po wydarzeniach w kolejnych latach, stoimy przed sytuacją, w której nadal nad głowami obywateli toczy się gra, tym razem o TTIP. W Polsce bez szerszego dialogu społecznego usiłowano zabetonować zasady prowadzenia dialogu z wybranymi (por. "Dialog społeczny" bez dialogu społecznego). Przy okazji Rejestru Stron i Usług Niedozwolonych z listem wystąpiło 10 organizacji społecznych. Po doniesieniach medialnych na temat spotkań pod Łodzią w sprawie ustawy o Radzie dialogu i po doniesieniach o deklaracji prezydenta, że będzie wspierał podłódzkie ustalenia, wystąpiło z listem do władz 140 organizacji pozarządowych. Czy to znaczy, że dziś społeczeństwo obywatelskie jest silniejsze, niż 5 lat temu? Pod wpływem społecznej akcji ogłoszono właśnie konsultacje społeczne tego projektu. Można w nich wziąć udział za pomocą serwisu konsultacje.gov.pl, który powstał m.in. w wyniku dyskusji po ACTA. Konsultacje trwają do 28 kwietnia i od obywateli zależy, czy zechcą wziąć w nich udział, czy będą wierzyli, że to ma jakiś sens. Bo może już całkiem weźmie górę twitteroza i fejsbukoza oraz "niwelowanie opinii" w mediach społecznościowych. To zaś nie służy dialogowi, tylko jest społeczną manipulacją. W takich warunkach podejmowanie decyzji opartych na dowodach, tworzenie ocen skutków regulacji, ewaluacja ex post przyjętych wcześniej przepisów, to wszystko w nie ma znaczenia. W społeczeństwie postpolitycznym, w którym obywatele godzą się na "celebrity splash" kolejnych osób pełniących publiczne funkcje istotniejsza jest chwilowa rozrywka, niż przejrzystość działania państwa i możliwość realizowania przez obywateli władzy zwierzchniej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Jak ma wyglądać Polska za kolejne pięć lat? Jak ma wyglądać dialog społeczny w kolejnych latach? Jakie społeczeństwo i jakie państwo chcemy budować i w jakim chcemy żyć? Warto chyba zadać sobie takie pytania przy okazji takiej rocznicy, jak dzisiejsza.

Za 20, 30 lat, gdy badacze będą chcieli dowiedzieć się czegoś o percepcji społecznej katastrofy z 2010 roku, nie znajdą w internecie informacji na ten temat. Materiały, nawet te rządowe, opublikowane na stronach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i w innych ośrodkach w domenie gov.pl, znikają z Sieci. Nawet dziś, a minęło raptem 5 lat od katastrofy, wiele z nich zostało z internetu usunięte. Być może - dojdą tak do wniosku badacze - nas tu dzisiaj wcale nie było.