Apel o uprzejme rozważenie zmiany polityki oznaczania logami digitalizowanych archiwaliów

Temat re-use w sferze BAM (Biblioteki, Archiwa, Muzea) jest obecnie tematem aktualnym w pracach rządowych, ale warto pochylić się nad dostrzeganą praktyką w sferze digitalizacji zasobów i ich udostępniania. W przebytych konsultacjach społecznych i komisjach uzgodnieniowych Archiwa Państwowe przedstawiane są jako lider udostępniania swoich zasobów do ponownego wykorzystania. Owszem. Wiele się zmieniło na dobre w archiwach. Warto to docenić, a doceniam jako człowiek, który bywa w archiwach i nie raz miał okazję zakładać przyjazne rękawiczki przeznaczone do obcowania z przechowywanymi tam z pietyzmem zbiorami. Już nie zakazuje mi się fotografować tych zbiorów. Korzystając z tego, że tak dobry klimat w Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych panuje dla rozumienia oczekiwań społecznych w sferze dostępu do zebranego tam dziedzictwa, pomyślałem, że może warto zasugerować Dyrekcji jeden obszar, który stale nie doczekał się właściwego, jak mniemam, rozwiązania. Chodzi o te nieszczęsne loga, które zasłaniają udostępniane przez archiwa (ale i biblioteki) zbiory.
Aktualizacja w górę osi czasu: Loga na skanach: odpowiedź od Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych

Do tematu wracam (wszak nie raz go już w publicznych dyskusjach poruszałem), gdyż niejako zostałem do tego sprowokowany aktywnością fejsbookową Archiwum Państwowego w Kielcach. Realizując swoją misję zachęcania obywateli do zainteresowania się zbiorami archiwalnymi kieleckie Archiwum w nowym roku zaczęło udostępniać - w ramach swojego "profilu" - wybrane materiały dotyczące miasta Skarżysko-Kamienna. Jest to miasto, z którym moja rodzina od wielu pokoleń była związana. Przed uzyskaniem praw miejskich prawie nie mieszkali tam ludzie, z którymi w ten lub inny sposób nie byłbym związany węzłami rodzinnymi. Stąd moje zainteresowanie archiwaliami z tego rejonu. Przeglądając udostępniane materiały sięgnąłem też do wcześniejszych, które dotyczyły Pińczowa. Wśród nich ze zdumieniem przyglądałem się skanom pergaminowego dokumentu z 1676 roku, wystawionego przez króla Jana III Sobieskiego, w którym władca nadaje Pińczowowi przywilej dotyczący prawa miasta.

Udostępnione przez Archiwum Państwowe w Kielcach - w ramach prowadzonego profilu w serwisie Facebook - dokumenty dotyczące praw miejskich Pińczowa

Pomijając chwilowo temat samego Facebooka i wykorzystywania go dla aktywności administracji publicznej, w tym instytucji takich jak Archiwa, moją uwagę przykuł wielki znak wodny, który praktycznie całkiem zasłania udostępnianą treść. Pomyślałem sobie: Skąd się bierze ta "zazdrość" o archiwalia, która przejawia się nakładaniem na zdigitalizowane dokumenty takich gigantycznych, centralnie położonych, przesłaniających sam dokument w sposób niepozwalający na jego obejrzenie, "znaków wodnych"? Hmm? Przecież to jest bez sensu.

Zaraz jednak rozpoczęła się dyskusja i szybko mi uświadomiono, że ów "znak wodny" ma swoją przyczynę. Jest nim rzekomo Załącznik do Zarządzenia nr 13 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 29 czerwca 2011 r. zatytułowany Zalecenia w zakresie digitalizacji materiałów archiwalnych w archiwach państwowych, a konkretnie jego paragraf 10. Czytamy tam:

1. Kopie użytkowe zdigitalizowanych obiektów cyfrowych przeznaczone do udostępniania należy oznaczać w sposób wskazujący archiwum, w którym znajdują się oryginalne materiały archiwalne, a także zabezpieczający je przed nieuprawnionym użyciem.

2. Na kopiach przeznaczonych do udostępniania umieszcza się cyfrowe znaki wodne. Archiwa państwowe stosują zestandaryzowane znaki wodne, zawierające logotyp archiwów państwowych oraz nazwę archiwum, z którego określona kopia pochodzi.

3. Przykład prawidłowo umieszczonego, cyfrowego znaku wodnego określa załącznik nr 8 do Zaleceń.

Istotnie, w załączniku znaleźć można przykład skanu z centralnie umieszczonym znakiem wodnym. Czyli aktywni i ofiarni w realizacji swej społecznej misji archiwiści z Archiwum kieleckiego nie robią tu nic, co by nie wynikało z przykazań z góry. Ale - tak sobie myślę - to przecież niweczy całą ich pracę, inwencję i poświęcenie. Weźmy przywołaną wyżej pieczęć Sobieskiego. Przecież dzięki centralnie wywalonemu logo archiwów nie da się spod niego zobaczyć nic, co jest przedmiotem udostępnienia społeczeństwu.

Lektura samych zaleceń również wzbudza zadumę, bo - można zapytać - cóż to takiego owo "nieuprawnione użycie", o którym w par. 10 ust. 1 mowa, że logo ma być położone w sposób zabezpieczający przed nim?

Szanowny Panie Dyrektorze, tu zwracam się do dr hab. Władysława Stępniaka, Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, proszę rozważyć w swojej uprzejmości możliwość zliberalizowania proponowanych Archiwom zasad udostępniania "kopii użytkowych zdigitalizowanych obiektów cyfrowych". Wszak w ich udostępnianiu społeczności nie o eksponowanie logo Archiwów chyba chodzi, a o możliwość obcowania ze zbiorami, których jesteście Państwo tak ofiarnym opiekunem. To przecież dzięki staraniom pokoleń archiwistów mogę dziś, jako obywatel, zgłębiać historię kraju, regionu, rodziny. Wizyty w gościnnych murach archiwów w poszczególnych miastach zawsze dawały wrażenie życzliwości i zaangażowania w pomoc szukającym tam śladów przeszłości. Loga na zdigitalizowanych materiałach archiwalnych, które zasłania treść digitalizowaną, w niwecz obracają wszelkie zabiegi zaangażowanych w digitalizację ludzi, a i same zdigitalizowane materiały czynione są przez to często bezużytecznymi dla tych, dla których je - jeśli dobrze rozumiem aksjologię działań archiwalnych - digitalizowano.

Archiwa Państwowe są liderem ponownego wykorzystania informacji z sektora publicznego. W ramach konsultacji i uzgodnień nie raz podnoszono i podkreślano, że ustawy archiwalne nawet bez konieczności nowelizowania ze względu na konieczność implementacji przepisów unijnych, zawierały w sobie dyrektywę udostępniania gromadzonych materiałów zainteresowanym. To jedno logo może cały trud zaangażowanych zdewastować. A do tego - jak się wydaje - niepotrzebnie angażuje skromne wszak zasoby Archiwów. Bo przecież - jako obywatel - mogę chcieć uzyskać kopię bez tego logo. A wówczas cenny czas archiwisty będzie uwikłany w obsługę tak zainteresowanego petenta. Nie chce mi się wierzyć, że w całym tym oznaczaniu logiem może chodzić jedynie o możliwość uzyskania od obywateli jakichś dodatkowych pieniędzy, że niby za skan bez logo ktoś chciałby mnie obciążyć kosztami lub opłatami. To byłoby takie mało obywatelskie, gdyby okazało się prawdziwym powodem wydania takiej dyrektywy znakowej. Stąd - myślę sobie - może cały stan rzeczy bierze się z jakiegoś nieporozumienia, które łatwo dałoby się w praktyce archiwalnej odkręcić.

I wszystko powyższe będzie miało zastosowanie też do praktyk bibliotek, dokonujących digitalizacji. Bo jak tu podziwiać ryciny i rysunki w drukach i starodrukach, gdy wydaje się, że przedstawione na nich postacie zyskały nagle - w ramach digitalizacji - jakieś dodatkowe tatuaże:

Przykład tatuażu nadanego utrwalonej w starodruku damie z parasolem przez Polską Akademię Nauk - Bibliotekę Gdańską

Przeczytaj również:

• Logo NIK. Państwo w rękach gangu logozy.
• Wsparcie sądownictwa administracyjnego w walce z Twitterozą i Facebookozą