Własność intelektualna a dostępność dla osób niepełnosprawnych - prace w WIPO

Zwykle działania Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organization) kojarzą się z kolejnymi zaostrzeniami dotyczącymi korzystania z dóbr kultury. Ale przecież traktaty tej organizacji powstają w wyniku pewnych negocjacji, na które - potencjalnie - mogą mieć wpływ "zwykli ludzie". Organizacja World Blind Union (WBU) zaproponowała, by WIPO przyjęła traktat, którego celem byłoby gwarantowanie dostępu do chronionych prawem autorskim utworów dla osób niepełnosprawnych - nie tylko osób niewidomych i niedowidzących, ale również osób obarczonych dysleksją, osób częściowo lub całkowicie sparaliżowanych, itp. Problem polega na negocjacjach. Przeciwko prawom dostępu działania podjęły takie kraje jak USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, ale na 18tej sesji komisji ds. prawa autorskiego i praw pokrewnych przeciwko wsparciu praw osób niepełnosprawnych opowiedzieli się też przedstawiciele Unii Europejskiej... Sesja się zakończyła konkluzją, że trzeba pracować dalej. Interesujące jest to, że negocjacje zwróciły uwagę internautów.

Na początek warto podlinkować dokument przygotowany na posiedzenie komisji: Standing Committee on Copyright and Related Rights Eighteenth Session - Geneva, May 25 to 29, 2009: Proposal by Brazil, Ecuador and Paraguay, relating to limitations and exceptions: Treaty proposed by The World Blind Union (WBU) (PDF) (warto sięgnąć również do "kalendarza spotkań" - Conferences, Meetings and Seminars: SCCR/18). Zaproponowane tam regulacje nie tylko miałyby dotyczyć osób niepełnosprawnych, ale również innych sfer, w których dozwolony użytek ma znaczenie - archiwa, biblioteki, edukacja oraz zwiększenie technologicznych innowacji ("...for persons with disabilities, libraries and archives, educational activities and to foster technological innovations")

Sesja została zaplanowana na 29 maja (a więc rzecz się działa wczoraj, chociaż propozycja traktatu została zgłoszona do WIPO 23 października 2008 roku). W serwisie boingboing Cory Doctorow opublikował tekst USA, Canada and the EU attempt to kill treaty to protect blind people's access to written material, w którym - na podstawie danych spływających do niego z różnych źródeł - relacjonował stanowiska kolejnych krajów, które wspierają lub przeciwstawiają się usystematyzowaniu dozwolonego użytku w zakresie praw osób niepełnosprawnych. Wezwał również, by czytelnicy rozpowszechnili w Sieci informacje na temat aktualnych prac WIPO.

Korzystający z serwisu twitter, zaczęli oznaczać dyskusje dotyczące tej sesji znacznikiem #sccr18 (pojawiły się tam np. takie komentarze: "My government and others trying to screw over the blind" - jakby to ładnie przetłumaczyć?). Wpisy dotyczące WIPO oznaczane są #wipo.

Ostatecznie sesja zakończyła się następującymi konkluzjami: potrzebujemy trochę czasu na analizy... Szczegóły m.in. w materiale Final conclusions of WIPO SCCR 18, a tam m.in.:

2 The Committee expressed its appreciation for the Proposal by Brazil, Ecuador and Paraguay Relating to Limitations and Exceptions: Treaty Proposed by the World Blind Union (WBU). Views were expressed: supporting the proposal for a binding instrument; expressing the wish for more time to analyze it; expressing the desire to continue the work on the basis of a global and inclusive framework; and expressing that deliberations regarding any instrument would be premature. Member States will continue to consult on these issues at national level and report on the activities and views on possible solutions. This proposal, together with other possible proposals and contributions by the Members of the Committee, will be discussed at the nineteenth session of the SCCR.

Temat zatem powróci na kolejnej sesji tej komisji.

Trudno się spodziewać, że kraje zabiegające o zaostrzenie przepisów prawa autorskiego nagle zaczną godzić się na to, że na poziomie traktatu WIPO wprowadzone zostaną jasne zasady ograniczające monopole prawnoautorskie. Powstała taka oto sytuacja, w której internauci piszą: USA, Kanada i Unia Europejska przeciwko prawom osób niepełnosprawnych. Z drugiej strony propozycja traktatu wspierana jest przez wiele organizacji społecznych: Doctorow wymienia niektóre z nich: the World Blind Union, the National Federation of the Blind in the US, the International DAISY Consortium, Recording for the Blind & Dyslexic (RFB&D), Bookshare.Org...

W Polskiej ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wśród przepisów związanych z dozwolonym użytkiem chronionych utworów (to przepisy, które mają istotne znaczenie dla normatywnego opisania treści prawa autorskiego) jest art. 33¹, zgodnie z którym:

Wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystnie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia.

Warto przypomnieć, że Polska podpisała Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych ONZ. Jeszcze tego traktatu nie ratyfikowaliśmy. Ale jeśli ratyfikujemy - w przestrzeni polskiego systemu prawnego znajdą się przepisy związane również z prawem własności intelektualnej. Na przykład art. 30 ust. 3 tego traktatu stwierdza:

3. Państwa-Strony podejmą odpowiednie działania, w zgodzie z prawem międzynarodowym, tak, aby akty prawne dotyczące ochrony praw własności intelektualnej nie stanowiły nieracjonalnej bariery dyskryminującej osoby niepełnosprawne w dostępie do materiałów związanych ze sferą kultury.

Ale wcześniej, w ustępie pierwszym tego przepisu, czytamy:

1. Państwa-Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do uczestnictwa na równych zasadach z innym obywatelami w życiu kulturalnym, oraz podejmą stosowne działania, aby umożliwić osobom niepełnosprawnym:

(a) Korzystanie z materiałów dotyczących zagadnień kultury w dostępnych formatach;

(b) Dostęp do programów telewizyjnych, filmów, teatru, i innych form działalności kulturalnej, w dostępnych formatach;

(c) Dostęp do miejsc, w których odbywają się wydarzenia kulturalne, tj. teatry, muzea, kina, biblioteki oraz do usług związanych z działalnością kulturalną i turystyczną, jak również, na ile jest to możliwe, dostęp do miejsc historycznych i ważnych z punktu widzenia kultury narodowej.

A więc nie tylko problemy DRM, nie tylko problem otwartych standardów przy formatach dokumentów, ale też audiodeskrypcja, udźwiękowienie...

Zgodnie z propozycją przedstawioną WIPO przez WBU i wpieraną przez Brazylię, Ekwador i Paragwaj:

(...)
Article 4. Limitations and Exceptions to Exclusive Rights Under Copyright

(a) It shall be permitted without the authorisation of the owner of copyright to make an accessible format of a work, supply that accessible format, or copies of that format, to a visually impaired person by any means, including by non-commercial lending or by electronic communication by wire or wireless means, and undertake any intermediate steps to achieve these objectives, when all of the following conditions are met:

1. the person or organisation wishing to undertake any activity under this provision has lawful access to that work or a copy of that work;

2. the work is converted to an accessible format, which may include any means needed to navigate information in the accessible format, but does not introduce changes other than those needed to make the work accessible to a visually impaired person;

3. copies of the work are supplied exclusively to be used by visually impaired persons; and

4. the activity is undertaken on a non-profit basis.

(b) A visually impaired person to whom a work is communicated by wire or wireless means as a result of activity under paragraph (a) shall be permitted without the authorisation of the owner of copyright to copy the work exclusively for his or her own personal use. This provision is without prejudice to any other limitations and exceptions that a person is able to enjoy.

(c) The rights under paragraph (a) shall also be available to for profit-entities and shall be extended to permit commercial rental of copies in an accessible format, if any of the following conditions are met:

1. the activity is undertaken on a for-profit basis, but only to the extent that those uses fall within the normal exceptions and limitations to exclusive rights that are permitted without remuneration to the owners of copyright;

2. the activity is undertaken by a for-profit entity on a non-profit basis, only to extend access to works to the visually impaired on an equal basis with others; or

3. the work or copy of the work that is to be made into an accessible format is not reasonably available in an identical or largely equivalent format enabling access for the visually impaired, and the entity providing this accessible format gives notice to the owner of copyright of such use and adequate remuneration to copyright owners is available.

(d) In determining if a work is reasonably available in (c)(3), the following shall be considered:

1. for developed economies, the work must be accessible and available at a similar or lower price than the price of the work available to persons who are not visually impaired; and

2. for developing countries, the work must be accessible and available at prices that are affordable, taking into account disparities of incomes for persons who are visually impaired.
(...)

Propozycja traktatu zawiera bardziej kompleksowe regulacje, a w kolejne artykuły nazwano: Article 5. Acknowledgment and Moral Rights, Article 6. Circumvention of Technological Measures, Article 7. Relationship With Contracts, Article 8. Imports and Exports of Works, Article 9. Notice to Right Owners for Commercial Reproduction and Distribution of Works, Article 10. Database on Availability of Works, Article 11. Remuneration for Commercial Exploitation of Works, Article 12. Orphaned Works, Article 13. Respect for Privacy, Article 14. Limitations and Exceptions Applied to Non-Copyrighted Elements of Databases, Article 15. Disabilities Covered, itd...

Mamy czas przedwyborczy, więc każdy może zapytać swojego kandydata do Parlamentu Europejskiego, co on sądzi na ten temat. Ważne, by się jasno zadeklarowali, aby można było po wyborach do ich deklaracji sięgnąć i porównać z podejmowanymi działaniami.

Pytanie: kto reprezentował Polskę na tej sesji i jakie miał stanowisko w tej sprawie?