Publiczna dyskusja na temat wyborów "przez internet" - interesy v. cele (społeczne?)

O godzinie 16:25 w TOF FM gościem będzie Marcin 'Saper' Cieślak, Prezes stowarzyszenia Internet Society Poland. Tematem audycji będą "wybory przez internet". Temat znów stał się aktualny, a to za sprawą wypowiedzi polityków, a także wywiadu z prof. Kutyłowskim, opublikowanego w Gazecie Wyborczej. Temat wraca i oczywiście trzeba się mu przyglądać. Wypada postulować, by prof. Kutyłowski (pozdrawiam serdecznie, ponieważ wiem, że odwiedza czasem ten serwis) opublikował wyniki prac, które - jak rozumiem - stały się podstawą do postulowania wprowadzenia wyborów "przez internet" w wyborach powszechnych już w 2011 roku. Moje stanowisko w sprawie takich wyborów się nie zmieniło (por. dział wybory niniejszego serwisu). A teraz dodatkowo boję się eksperymentów na żywym organizmie społecznym. Poniżej garść źródeł i wypowiedzi, które w ostatnim czasie pojawiły się "na stole", a także pewien kontekst tej dyskusji.

Zacznijmy od wypowiedzi polityków (gdyż - chociaż nie zajmuję się polityką i będę bezlitośnie wycinał w moderacji wszelkie komentarze niezwiązane z profilem tego serwisu - w tym przypadku dotyczą one sfery postulowanych zmian o fundamentalnym znaczeniu dla demokracji parlamentarnej w społeczeństwie informacyjnym). Wirtualna Polska w tekście Tusk: chcę przekonać PiS do głosowania przez Internet przywołuje wypowiedzi zarówno premiera Tuska, jak również byłego premiera Kaczyńskiego. Najpierw wypowiedź aktualnego premiera:

...będę chciał podjąć twarde negocjacje z PiS-em w sprawie internetowego głosowania - bo tutaj PSL nie jest niechętne - czy dwudniowego terminu głosowania, pełnomocników dla osób niepełnosprawnych, tak żeby frekwencja i komfort głosowania Polaków były większe

Wiele kontrowersji w świecie internetowym wywołała wcześniejsza wypowiedź Prezesa PiS, Jarosława Kaczyńskiego:

Nie jestem entuzjastą tego, żeby sobie młody człowiek siedział przed komputerem, oglądał filmiki, pornografię, pociągał z butelki z piwem i zagłosował, gdy mu przyjdzie na to ochota. Zwolennicy głosowania przez Internet chcą tę powagę odebrać. Dlaczego? Wiadomo, kto ma przewagę w Internecie i kto się nim posługuje. Tą grupą najłatwiej manipulować, sugerować na kogo ma zagłosować.

W dyskusjach środowiskowych przeważa krytyczna postawa wobec "diagnozy" prezesa Kaczyńskiego, którą wystawił internautom jako takim (ja sam nie piję alkoholu, pornografia zaś, hmm...; w każdym razie to może nie o mnie, bo już nie jestem taki młody - zostawmy to). Jednocześnie wiele z osób, z którymi miałem okazję dyskutować na temat tej wypowiedzi stwierdziła, że trudno się nie zgodzić z jej dalszą częścią, a więc tą, w której mowa o zagrożeniu manipulacją. Ja również wielokrotnie w niniejszym serwisie zwracałem na to właśnie uwagę. Przestrzegam jednak potencjalnych komentatorów przed sprowadzaniem dyskusji na temat ww. wypowiedzi do poziomu debaty politycznej. Mówmy o konkretach i merytorycznie.

W swoim stanowisku Internet Society Poland (por. Stanowisko w sprawie głosowania elektronicznego w wyborach powszechnych) wskazało wiele zagrożeń związanych z pomysłami na wykorzystanie internetu w procesie wyborczym. Stowarzyszenie wystosowało również pismo do Sędziego Ferdynanda Rymarza, Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej. Można tam przeczytać m.in.:

...Fachowcy związani z ISOC Polska od dawna przyglądają się problemowi przeprowadzania wyborów przez internet. Związane z tym społeczne nadzieje na zwiększenie dostępności wyborów, szczególnie dla osób niepełnosprawnych i czasowo pozostających poza stałym miejscem zamieszkania, oraz zwiększenie frekwencji wyborczej powodują, że tezy o jak najszybszym wprowadzeniu takiej technologii w życie traktowane są z ogromnym entuzjazmem.

Niestety, doświadczenia innych krajów wprowadzających różne formy e-votingu (w tym, ale nie tylko, głosowanie przez internet) pokazują, że wprowadzanie nowych procedur i rozwiązań technicznych powoduje poważne zagrożenia dla procesu demokratycznego. Zwracamy uwagę na fakt, że nawet tak prosta z pozoru procedura jak rejestracja wyborców poprzez email zawiodła podczas ostatnich wyborów parlamentarnych - wielu polskich obywateli odeszło od urn wyborczych nie oddawszy głosu, gdyż wysłane przez nich emaile "zagubiły się" w cyberprzestrzeni. Zawiodły także systemy przesyłania informacji z zagranicznych komisji wyborczych do PKW.

Choć członkowie stowarzyszenia ISOC Polska to entuzjaści nowych technologii, musimy zwrócić uwagę na fakt, że technologia nie jest panaceum na problemy społeczne i problemy demokratycznych instytucji. Źle wdrożona lub błędnie wybrana technologia może być dla tych instytucji poważnym zagrożeniem. Kiedy mówimy o tak kluczowych dla funkcjonowania demokracji instytucji jak wolne wybory należy zachować ogromną ostrożność i rozwagę przy proponowaniu rozwiązań technologicznych.
(...)

Stowarzyszenie otrzymało odpowiedź, w której Państwowa Komisja Wyborcza podziękowała za zainteresowanie i uwagę. Przewodniczący PKW napisał m.in.:

(...)
Stanowisko ISOC Polska w sprawie głosowania elektronicznego w wyborach parlamentarnych ze stycznia 2007 r. jest niewątpliwie ważne i musi być brane pod uwagę we wszystkich jego aspektach przy proponowaniu zmian form głosowania w Ordynacjach wyborczych.

Nie są natomiast dla Państwowej Komisji Wyborczej zrozumiałe uwagi dotyczące "rejestracji wyborców poprzez email podczas ostatnich wyborów parlamentarnych", a zwłaszcza stwierdzenie, że "...wielu polskich obywateli odeszło od urn wyborczych nie oddawszy głosu, gdyż wysłane przez nich emaile zagubiły się w cyberprzestrzeni", jak też i uwaga o tym, że "zawiodły systemu przesyłania informacji z zagranicznych komisji wyborczych do PKW".

Jeśli chodzi bowiem o pierwszą z tych kwestii, to Państwowej Komisji Wyborczej nie są znane przypadki licznego odchodzenia obywateli polskich od urn bez oddania głosu z podanego przez Państwa powodu; mogłoby to dotyczyć wyłącznie czynności składania wniosków przez obywateli polskich przebywających za granicą o wpisanie do spisu wyborców, przy czym zgłoszenie o wpis przy pomocy emaili jest tylko jedną z licznych możliwości technicznych.

Co do drugiej kwestii - należy zauważyć, iż przekazywanie z obwodów zagranicznych wyników głosowania z założenia odbywa się na drodze obwód głosowania - konsul - Ministerstwo Spraw Zagranicznych - Okręgowa Komisja Wyborcza w Warszawie. Dla tych celów wyniki głosowania konsul przekazuje przy pomocy środków łączności dyplomatycznej do Ministerstwa Spraw Zagranicznych. System elektronicznego przekazywania danych jest stosowanych wyłącznie w relacji MSZ - Okręgowa Komisja Wyborcza w Warszawie i, jak Państwowej Komisji Wyborczej wiadomo, system ten technicznie nie zawiódł.
(...)

W swoim stanowisku ISOC Polska cytowało prace prof. dr hab. Mirosława Kutyłowskiego, dlatego też z wielką uwagą zapoznaliśmy się z niedawnym wywiadem, opublikowanym na łamach Gazety Wyborczej, pt. Jest rok 2011. Siedzę sobie przed komputerem i głosuję. Pamiętam, że nie tak dawno, w czasie debaty organizowanej przez Instytut Spraw Publicznych prof. Kutyłowski stwierdził:

Ja należę do tych złych magów, którzy wiedzą jak oszukać w systemach wyborczych i również tam, gdzie jest szyfrowanie, to właśnie najlepiej się sprzedaje i jeżeli chcielibyście Państwo taki system kupić, to my chętnie oferujemy takie możliwości. To wszystko będzie ładnie wyglądało, będzie przechodziło przez wszelkie audyty, będzie wspaniale działało, także jest to poważna oferta dla państw totalitarnych. Czy naprawdę jest tak źle? Niestety, ta dyskusja troszeczkę zmierza do definiowania harmonogramu w sytuacji, kiedy jeszcze nie mamy produktu, czy nie mamy produktu, jak chcielibyśmy mieć.

(...)

Wiec tutaj są niejasne te wymagania. Jest ich co najmniej cztery, tak są według obecnych regulacji prawnych. Pytanie informatyka jest takie: z czego państwo chcą zrezygnować? Bo wszystkiego nie da się zrobić, obecnie stosowane technologie nie pozwalają zagwarantować wszystkiego. Ja bym głosował za tym, żeby dopuścić sprzedaż głosu, wtedy wszystko stanie się tańsze i łatwiejsze. I ostatnie pytanie, które chciałbym zadać: jaki jest cel wprowadzenia głosowania przez Internet? Ja oczywiście jestem zainteresowany, bo gdzieś tam coś być może uda nam się sprzedać tak czy inaczej, więc nie jestem wrogiem w tym sensie, natomiast jaki naprawdę jest cel jako społeczeństwa?
(...)

Ktoś powie - wyjąłem zdania z kontekstu. Ja zaś odpowiem - proszę sięgnąć do pełnego stenogramu z dyskusji (PDF). Napiszę dodatkowo, że znając profesora Kutyłowskiego i mając możliwość uczestniczenia w cytowanej wyżej debacie wiem, że profesor dał wyraz swojemu poczuciu humoru (które osobiście doceniam). Dodatkową gwarancją rzetelności mojej relacji niech będzie fakt, że prof. Kutyłowski wypowiada się czasem na tym forum, więc jeśli coś przekręcam - chętnie sprostuje (poddając się w ten sposób pod czujne oko i komentarz samego zainteresowanego).

Zacytowałem powyżej wypowiedzi Profesora z 3 lipca 2007 w kontekście podlinkowanego wyżej wywiadu w Gazecie Wyborczej. Tam Profesor opowiada o potencjalnych możliwościach wprowadzenia systemu głosowania "przez internet" i odpowiadając na pytanie przeprowadzającego wywiad p. Dominika Uhliga ("Dałoby się to zorganizować do 2011 r.?") konkluduje:

Wszystko w rękach polityków. To się da porządnie i bezpiecznie zrobić. Zresztą pracują nad tym też Amerykanie i to w najwybitniejszych ośrodkach. Trzeba tylko uważać na naciski producentów elektronicznych gadżetów i zrobić konkursy, żeby wybrać najlepsze rozwiązania, a nie najtańsze.

Rozumiem, że zmiana stanowiska musi wynikać z jakiegoś przełomu w badaniach nad problemem? Chętnie poznałbym zatem wyniki tych badań. Nie ja jeden.

Posłuchaj Radia TOK FM online!