Wyłączenie bezprawności przy naruszeniu dóbr osobistych

Tym razem w dziale prace magisterskie umieszczam pracę nadesłaną przez p. Łukasza Kudełkę. Praca nosi tytuł "Wyłączenie bezprawności przy naruszeniu dóbr osobistych", a napisana była na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II, na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, pod kierunkiem dr Jacka Widło.

Wyłączenie bezprawności przy naruszeniu dóbr osobistych
Łukasz Kudełka

Niniejszy dokument zawiera jedynie wybór z pracy. Cała praca znajduje się w pliku mgr_l_kudelka.pdf (750 Kb).

Uwagi dotyczące cytowania:
Łukasz Kudełka, "Wyłączenie bezprawności przy naruszeniu dóbr osobistych", Lublin 2006, http://www.vagla.pl

Spis treści

1 Wykaz skrótów

2 Wstęp

3 Historyczne ujęcie zagadnienia dóbr osobistych
3.1 Prawo rzymskie
3.2 Dobra osobiste we współczesnych systemach prawnych
3.2.1 Aksjologia współczesnego rozumienia dóbr osobistych
3.2.2 Prawodawstwo francuskie
3.2.3 Prawodawstwo niemieckie
3.2.4 Prawodawstwo austriackie
3.3 Ewolucja dóbr osobistych na ziemiach polskich
3.3.1 W okresie międzywojennym
3.3.1.1 Stan prawny po odzyskaniu niepodległości
3.3.1.2 Unifikacja
3.3.1.3 Projekt kodeksu cywilnego
3.3.1.4 Kodeks zobowiązań
3.3.2 Stan prawny po 1945 r.

4 Pojecie dóbr osobistych
4.1 Charakter prawny dóbr osobistych
4.1.1 „Konstytucjonalizacja” dóbr osobistych
4.1.2 Prawa podmiotowe osobiste
4.1.2.1 Instytucjonalna ochrona dóbr osobistych
4.2 Teoria monistyczna a otwarty katalog z art. 23 k.c.
4.2.1 Teoria monistyczna
4.2.2 Teoria pluralistyczna
4.2.2.1 Cześć
4.2.2.2 Zdrowie
4.2.2.3 Wolność
4.2.2.4 Prywatność
4.2.2.5 Przynależność do określonej płci
4.2.2.6 Uczucia religijne i przyjaźn osoby duchownej, która wiążę z Papieżem stosunek bliskości i szczególne więzy emocjonalne
4.3 Dobra osobiste osób prawnych
4.4 Dobra osobiste w innych gałęziach prawa
4.4.1.1 Prawo karne
4.4.1.2 Prawo prasowe
4.4.1.3 Internet

5 Naruszenie i ochrona dóbr osobistych
5.1 Bezprawność
5.1.1.1 Pluralistyczne i monistyczne ujęcie bezprawności
5.2 Naruszenie i zagrożenie
5.2.1 Teorie subiektywne
5.2.2 Teorie obiektywne
5.2.3 Naruszenie dóbr osobistych w orzecznictwie SN
5.3 Środki ochrony
5.3.1 Środki ochrony niemajątkowej
5.3.1.1 Zaniechanie
5.3.1.2 Usunięcie skutków naruszenia
5.3.1.3 Powództwo o ustalenie
5.3.2 Środki ochrony majątkowej
5.3.2.1 Zadośćuczynienie na podstawie 445 k.c.
5.3.2.2 Zadośćuczynienie na podstawie 448 k.c.

6 Wyłączenie bezprawności
6.1 Okoliczności usprawiedliwiające naruszenie dobra osobistego
6.2 Działanie na podstawie przepisu i wykonywanie prawa podmiotowego
6.2.1 Obrona konieczna
6.2.2 Stan wyższej konieczności
6.3 Zgoda „pokrzywdzonego”
6.3.1 Zakres dysponowania dobrami osobistymi
6.3.2 Zgoda ma naruszenie strefy intymność
6.3.3 Zgoda na zabieg lekarski
6.3.4 Kontratyp ryzyka sportowego
6.3.5 Działanie bez zgody uprawionego
6.3.5.1 Naruszenie dóbr osobistych poprzez reklamę
6.4 Wyłączenie bezprawności naruszenia dóbr osobistych ze względu na interes społeczny lub prywatny
6.4.1 Interes społeczny
6.4.2 Działania w obronie uzasadnionego interesu jako swoiste „ważenie” dóbr
6.4.2.1 Ujęcie opozycyjne
6.4.3 Problem ważenia wartości w prasie
6.4.3.1 Krytyka prasowa
6.4.3.2 Orzecznictwo
6.4.3.3 Kontratyp relacji prasowej

7 Zakończenie

8 Bibliografia
8.1 Literatura dodatkowa
8.2 Orzeczenia

Wstęp

Problem wyłączenia bezprawności przy naruszeniu dóbr osobistych, integralnie jest powiązany z rozpatrywaniem konstrukcji dóbr osobistych w polskim systemie prawa cywilnego. Ponieważ aby mówić o sytuacjach, w których to naruszenie dobra osobistego jest usprawiedliwione należy wspomnieć o głównych założeniach konstrukcji z art. 23 i 24 k.c. dotyczących ochrony dóbr osobistych.

Przedstawię, na jakich przesłankach się opiera, teoria subiektywna a na jakich teoria obiektywna naruszenia dóbr osobistych, czyli kto decyduje, iż do naruszenia doszło my sami czy też społeczeństwo, bezprawność w ujęciu subiektywnym czy obiektywnym odpowie czy nasze działania ma wynikać z przyznanych nam praw i uprawnień czy też bezwzględnych praw podmiotowych do których to poszanowania zobligowany jest każdy. Poprzez monistyczną czy też pluralistyczną konstrukcja dóbr należy szukać odpowiedzi jak przyznawać ochronę wartościom nie zawartym w żadnym akcie prawnym. Gdzie szukać założeń aksjologicznych rzutujących na rozpatrywane normy. Relacje konstrukcji dóbr z innymi gałęziami prawa.

Powyższe przykłady to oczywiście otwarty zbiór do dyskusji jak rozpatrywać dobra i w jakim zakresie. Każde z tych zagadnień to temat sam w sobie, trzeba jednak każdy z tych postulatów przynajmniej zarysować gdyż dopiero po zebraniu tych wszystkich kwestii, jak i wielu innych które będą pojawiać się w toku pracy, będzie możliwe odpowiedzenie, czym w istocie są dobra osobiste. Ponieważ nie mogę opisywać sytuacji gdy zostaje uszczuplona ochrona dóbr osobistych nie przedstawiając w odpowiednim stopniu samego przedmiotu ochrony.

Fakty uwidaczniające doniosłość tematu pojawiają się każdego dnia, z każdym działaniem osób które to można zakwalifikować jako bezprawne i godzące w podstawowe wartości jakimi są bez wątpienia dobra osobiste danej jednostki. Poprzez każdy artykuł prasowy, w którym to przekroczono zakres wypowiedzi wartościującej czy też zaatakowano wartość przysługującą danej jednostce, w celu informacji a tym samym ochrony społeczeństwa. Mamy do czynienia z naruszeniem dóbr osobistych a tym samym z okolicznościami, kiedy to może zostać wyłączona jego bezprawność.

Praca w głównej mierze będzie tyczyć sytuacji w których to zostanie usprawiedliwione naruszenie dóbr osobistych innych osób jak i samego pojęcia dóbr ponieważ jest to zbyt doniosłe pojęcia by zawrzeć je w stwierdzeniu, iż ich przykładowy katalog znajduje się w art. 23 k.c. Wyłączenie bezprawności przy naruszeniu dóbr osobistych należy powiązać to z faktem, iż nie każda wartość ma zasięg totalny i jest bezwzględnie chroniona. Wynika to z możliwości kreowania własnej sytuacji poprzez jednostkę oraz nałożonych na nią ograniczeń poprzez normy prawne oraz szeroko rozumianą odpowiedzialność za społeczeństwo. Należy pamiętać, iż nasza wolność kończy się wraz z początkiem wolności drugiego człowieka i pragnąłbym by w tym duchu rozpatrywać powyższą pracę.

Przy tworzeniu pracy będę korzystać w równym stopniu z literatury fachowej jak i orzecznictwa które to ze względu na otwarty katalog dóbr osobistych z art. 23 k.c. ma wręcz znaczenie kluczowe. Do lepszego zaprezentowania niektórych zjawisk zachodzących w społeczeństwie jak i niektórych pojęć prawnych wpływających w pewnym stopniu na dobra osobiste wykorzystam literaturę związaną pośrednio z pojęciem dóbr osobistych. W pracy będę też używać artykułów i dokumentów publikowanych w Internecie, ponieważ dzięki tej formie przekazu będę w stanie dotrzeć do materiałów, do których to dostęp w innej formie byłby znacznie utrudniony a miejscami wręcz niemożliwy.

Praca uwzględnia stan prawa, literatury i orzecznictwa na dzień 19 maja 2006 r.

Bibligrafia

1. Banaszek B., System ochrony praw człowieka, Zakamycze 2003.
2. Barta J., Markiewicz R., Ile dziennikarskiej swobody (w:) Rzeczpospolita z 20 maja 2003 r. za: http://www.rzeczpospolita.pl/szukaj/archiwum.pl
3. Barta J., Markiewicz R., Internet a prawo, Kraków 1998.
4. Bidziński Z., Serda J., Cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych w praktyce sądowej. (w:) Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym. (red.) J.S. Piątowski, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1986.
5. Chaciński J., Prawa podmiotowe a ochrona dóbr osobistych, Lublin 2004.
6. Cisek A., Dobra osobiste i ich niemajątkowa ochrona w kodeksie cywilnym, Wrocław 1989.
7. Cisek R., Wycofanie dzieła z obiegu w Internecie jako szczególny przypadek realizacji autorskiego prawa osobistego do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (w:) http://www.adwokatura.pl/aktualnosci_wycofanieinternet_3403.htm .
8. Czachórski W., Brzozowski A., Safjan M., Skowrońska – Bocian E., Zobowiązania zarys wykładu, Warszawa 2003.
9. Czajkowska-Dąbrowska M., Kilka uwag na temat praw podmiotowych osobistych (w:) PiP 1987 nr 7.
10. Dębiński A., Rzymskie Prawo Prywatne kompendium, Warszawa 2003.
11. Dmowski S., Rudnicki S., Komentarz do kodeksu cywilnego, Warszawa 2003.
12. Dobosz I., Działanie w obronie uzasadnionego interesu jako okoliczność wyłączająca bezprawność naruszenia dóbr osobistych (w:) Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym. (red.) J.S. Piątowski, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1986 r
13. Dobrodziej E., Ochrona dóbr osobistych. Aspekty prawne i praktyczne, Bydgoszcz 2003.
14. Filar M., Tak zwana sądowa zmiana płci w świetle prawa polskiego (w:)Przysposobienie dziecka i przysposobienie w prawie polskim i obcym. Transseksualizm - zagadnienia prawne, Lublin 1999.
15. Gardocki L., Prawo Karne, Warszawa 2001
16. Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, Warszawa 2001.
17. Garlicki L., Przesłanki ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności (w:) PiP 2001 nr 10.
18. Gawlik B., Ochrona dóbr osobistych, Sens i nonsens tzw. praw podmiotowych osobistych, ZNUJ DCC LXXI, Warszawa-Kraków ZNUJ DCC LXXI, Warszawa-Kraków
19. Grzeszak T., Reklama a ochrona dóbr osobistych, PPH, 2000 nr 2.
20. Grzybowki S., Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1957.
21. Grzybowski S., Rozwój systemu ochrony dóbr osobistych w trzydziestu latach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (w:) PiP 1974, nr 7.
22. Grzybowski S., System prawa cywilnego, t. 1 – część ogólna, Wrocław 1974.
23. Koczanowki J., Ochrona dóbr osobistych osób prawnych, Kraków 1999.
24. Kolańczyk K., Prawo Rzymskie, Warszawa 1997.
25. Kopff A., Koncepcja prawa do intymności i do prywatności życia osobistego (w:) Studia Cywilistyczne, t. 20, 1972.
26. Kordasiewicz B., Cywilnoprawna ochrona prawa do prywatności (w:) KPP, 2000.
27. Kordasiewicz B., Jednostka wobec środków masowego przekazu, Ossolineum 1991.
28. Kuryłowicz M., Prawo i obyczaje w starożytnym Rzymie, Lublin 1994.
29. Lewandowska I., Przepraszamy państwa, ale żadnej ciąży nie było (w:) Rzeczpospolita 02.05.06 Nr 102 (sygn. I CSK 159/05) http://www.rzeczpospolita.pl/gazeta/wydanie_060502/prawo/prawo_a_11.html
30. Lijowska M., Koncepcja ogólnego prawa osobistości w niemieckim i polskim prawie cywilnym, (w:) KPP 2001 r. z. 4.
31. Lissoń, P. Godność bandziora, http://www.psep.pl/index.php?co=page&hopsa=pliki/publ/books/2/ko3-16pl
32. Longchamps de Barier R., Uzasadnienie projektu kodeksu zobowiązań, Warszawa 1936 r.
33. Ludwikowski R. R., Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000.
34. Łyskowski I., W sprawie kodyfikacji naszego prawa cywilnego, Warszawa 1925 r.
35. Mączyński A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy (w:) Państwo i Prawo 2000 nr 5.
36. Nico H. F., Prawa emocji (w:) Nowinki Psychologiczne,1989.
37. Panowicz – Lipska, J., Majątkowa ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1975.
38. Projekt k.c. (w:) „Komisja kodyfikacyjna Rz. P.” Podsekcja III prawa cywilnego, cywilnego. t. I, z. 3a i b.
39. Radawński Z., Prawo cywilne część ogólna, Warszawa 2003.
40. Radecki W., Ochrona środowiska a ochrona dóbr osobistych (w:) Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym. (red.) J.S. Piątowski, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1986 r.
41. Radwański Z. glosa do Uchwała Sąd Najwyższego z 18 lutego 2005 r., III CZP 53/04 (w:) OSP 2005, nr 9
42. Radwański Z., Koncepcja praw podmiotowych osobistych, (w:) RPEiS 1988.
43. Rudnicki S., Komentarz do wyroku Trybunału Federalnego RFN z 5 grudnia 1995, (w:) Monitor Prawniczy 1996, nr 5.
44. Safjan M., art. 448 k.c.(w:) K. Pietrzykowski (red.), KC Komentarz, Warszawa 1999.
45. Safjan M., List do dr Sławomira Smóla opublikowany w Gazecie Wyborczej z 5 maja 2004 r.
46. Safjan M., Ochrona majątkowa dóbr osobistych po zmianie przepisów kodeksu cywilnego (w:) PPH, 1997 nr 1.
47. Safjan M., Prawo i medycyna, Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny, Warszawa 1998.
48. Safjan M., Refleksje wokół konstytucyjnych uwarunkowań rozwoju ochrony dóbr osobistych (w:) KPP z. I r. 2002.
49. Skubisz K., Glossa do wyroku SN z dnia 6 kwietnia 2004 r., I CK 484/03 OSNC 2005/4/69, MP 4/2006.
50. Sobolewski P. glosa do Uchwała Sąd Najwyższego z 18 lutego 2005 r., III CZP 53/04 (w:) OSP 2005, nr 12.
51. Sut P. Problem twórczej wykładni przepisów o ochronie dóbr osobistych (w:) PiP 1997 nr 9.
52. Sut P., Czy sfera intymności jest dobrem osobistym chronionym w prawie polskim? (w:) Palestra, 1995 z. 7-8.
53. Szpunar A, Zgoda uprawnionego w zakresie ochrony dóbr osobistych (w:) RPEiS 1990 z.1
54. Szpunar A., Nadużycie prawa podmiotowego, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1947.
55. Szpunar A., Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1979.
56. Szpunar A., Zadośćuczynienie za doznana krzywdę w nowym prawie prasowym (w:) NP., 1984 nr 7-8.
57. Szpunar A., Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999.
58. Wojciszke A., Katalog dóbr osobistych w świetle przepisów Konstytucji i przepisów Kodeksu cywilnego, (w:) Gdańskie studia prawnicze, Tom VII, 2000.
59. Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne zarys części ogólnej, Warszawa 1999.
60. Zaremba M., Kontratyp relacji prasowej w prawie polskim (w:) Palestra 2005, nr 11-12
61. Zaremba M., Narzędziem pracy dziennikarzy nie mogą być nożyczki (w:) Rzeczpospolita z 13 maja 2006 r., za: http://www.rzeczpospolita.pl/gazeta/wydanie_060513/prawo/prawo_a_16.html
62. Ziemianin B., Prawo Cywilne – część ogólna, Poznań 2002.
63. Zoll F., A. Szpunar, Prawo cywilne w zarysie, Prawo familijne, Tom IV, Kraków 1946.
64. Zoll F., Polska ustawa o prawie autorskim i konwencja berneńska, Warszawa 1926.
65. Zoll F., Prawo Cywilne t. I, Poznań 1931.
66. Zoll F., Szpunar, A. Prawo cywilne w zarysie, Część ogólna, Tom I, Kraków 1946 8.1 Literatura dodatkowa
67. Fajgielski P., Ochrona danych osobowych, http://eber.kul.lublin.pl/~fajgiel/Odo/
68. Filar M., Prawne i społeczne aspekty transseksualizmu (w:) PiP 87 nr 7.
69. Finał sprawy Amwaya. Film czeka na inne wyroki http://praca.gazeta.pl/praca/1,55980,1843496.html
70. http://nospam-pl.net/index.php
71. http://www.freepress.org.pl/
72. Kamienicki J., Odpowiedzialność prasy za naruszenie dóbr osobistych (w:) PiP 1984 r.
73. Karolkiewicz M., Nielegalny handel ludzkimi organami przybiera zastraszające rozmiary (w:) http://www.przeglad-tygodnik.pl/index.php?site=swiat&name=241
74. Legutko P, Seanse nienawiści http://www.nowepanstwo.pl/01_2203_miesiecznik/13_2002_spoleczenstwo.htm
75. Opisane pojęcie transseksualizmu w: http://pl.wikipedia.org/wiki/Transseksualizm
76. Opisanie programu typu reality show w: http://pl.wikipedia.org/wiki/Reality_show
77. Opisanie programu typu talk-show w: http://pl.wikipedia.org/wiki/Talk-show
78. Przepisy WKF za: http://www.csw.waw.pl/przepisy/przepisy_spis.htm
79. Sądowy zakaz dla TVP http://media.wp.pl/kat,37972,wid,8067385,wiadomosc.html?ticaid=117bc
80. Skalski E., Witajcie w cenzurze http://praca.gazeta.pl/praca/1,55980,1423487.html
81. Sobczak J. Ustawa prawo prasowe. Komentarz, Oficyna Prawnicza Muza S.A., Warszawa 1999 r.
82. Sołtysiński S., Licencja na korzystanie z cudzych rozwiązań technicznych, Warszawa 1970 r.
83. Sośniak M., Cywilnoprawna ocena staranności zawodowej (w:) NP. 1980, nr 2, str. 19.
84. Szubartowicz P., Uczucia religijne kontra wolność słowa http://www.przegladtygodnik.pl/index.php?site=kraj&name=2807
85. Waglowski P., Usenet i dobra osobiste osoby prawnej http://prawo.vagla.pl/node/6176
86. Waltoś S., Prawo do tajemnicy dziennikarskiej a dowód prawdy na tle europejskich standardów ochrony praw człowieka (w:) PiP 1996 r., nr 4-5.
87. Wąsek A., Czy dobrowolna sterylizacja jest przestępstwem ? (w:) PiP 1988 r. nr 8.
88. Winczorek P., Osobliwości rozumowań prawniczych, http://www.mimuw.edu.pl/delta/artykuly/delta0505/winczorek.pdf
89. www.vagla.pl serwis poświęcony propagowaniu wiedzy o związkach prawa z Internetem
90. Zeidler K., Czy zawody sportowe podlegają regulacji prawnej, (w:) Budojo 2004 nr 3.
91. Zielińska E., Warunki dopuszczalności zabiegów sterylizacji (w:) PiP 1985 nr 9.
92. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Dz. U. z dnia 10 lipca 1993 r. za: http://witryna.fucio.pl/panas/konwencja.htm
93. Deklaracja praw człowieka i obywatela z 26 sierpnia 1789 r. za http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,265.
94. Deklaracja praw człowieka i obywatela z 26 sierpnia 1789 r. za http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,265.