Programy komputerowe i bazy danych jako samodzielne dobra na gruncie prawa polskiego

Zapraszam do lektury pracy magisterskiej autorstwa Leszka Widmańskiego, zatytułowanej "Programy komputerowe i bazy danych jako samodzielne dobra na gruncie prawa polskiego - w szczególności w kontekście Internetu. Wybrane zagadnienia" (Katowice 2003).

Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Cywilnego i Prawa Prywatnego Międzynarodowego

Leszek Widmański

Programy komputerowe i bazy danych jako samodzielne dobra na gruncie prawa polskiego - w szczególności w kontekście Internetu. Wybrane zagadnienia.

Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Wojciecha Kowalskiego, Katowice 2003.

Niniejszy dokument zawiera jedynie wybór z pracy. Cała praca znajduje się w pliku mgr_l_widmanski.pdf (ok. 357 Kb). Uwagi dotyczące cytowania:
Leszek Widmański, "Programy komputerowe i bazy danych jako samodzielne dobra na gruncie prawa polskiego - w szczególności w kontekście Internetu. Wybrane zagadnienia." Katowice 2003 http://www.vagla.pl

WSTĘP

ROZDZIAŁ I: PROGRAMY KOMPUTEROWE ORAZ BAZY DANYCH W PRAWIE POLSKIM
1. PRAWO AUTORSKIE
1.1 PROGRAMY KOMPUTEROWE
1.2 BAZY DANYCH
1.3 PRZESŁANKI OCHRONY
1.4 PODMIOT PRAW AUTORSKICH
1.4.1 POWSTANIE PRAWA
1.4.2 UTWORY WSPÓŁAUTORSKIE
1.4.3 UTWORY PRACOWNICZE
1.5 OSOBISTE PRAWA AUTORSKIE
1.6 AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE
1.6.1 TREŚĆ PRAWA - ZAGADNIENIA OGÓLNE
1.6.2 PROGRAMY KOMPUTEROWE
A. ZWIELOKROTNIANIE
B. OPRACOWYWANIE I MODYFIKOWANIE
C. ROZPOWSZECHNIANIE
1.6.3 BAZY DANYCH
1.6.4 ROZPORZĄDZANIE UTWOREM. UMOWA O PRZENIESIENIE AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH ORAZ UMOWA LICENCYJNA
A. FORMA
B. PRZEDMIOT UMOWY
C. LICENCJA
D. WYKONANIE UMOWY
E. WYGAŚNIĘCIE UMOWY
2. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH ZWIĄZANYCH Z PROGRAMAMI KOMPUTEROWYMI ORAZ BAZAMI DANYCH NA PODSTAWIE KODEKSU CYWILNEGO
3. PROGRAM KOMPUTEROWY - OCHRONA NA GRUNCIE PRAWA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ
4. BAZY DANYCH - USTAWA O OCHRONIE BAZ DANYCH
4.1 PRZEDMIOT OCHRONY
A. ZBIÓR NIEZALEŻNYCH DANYCH I MATERIAŁÓW
B. ZGROMADZENIE WEDŁUG OKREŚLONEJ SYSTEMATYKI LUB METODY
C. INDYWIDUALNA DOSTĘPNOŚĆ
D. NAKŁAD INWESTYCYJNY
4.2 PODMIOT PRAW
4.4 TREŚĆ PRAWA
4.5 BAZY DANYCH A PROGRAMY KOMPUTEROWE
5. INNE PODSTAWY OCHRONY

ROZDZIAŁ II: INTERNET - WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWNE
1. POJĘCIE INTERNETU
2. ZAGADNIENIA KOLIZYJNOPRAWNE
2.1 ZAGADNIENIA OGÓLNE
2.2 PRAWO AUTORSKIE
2.3 TRANSAKCJE W INTERNECIE
3. WYCZERPANIE PRAWA
4. ŚWIADCZENIE USŁUG DROGĄ ELEKTRONICZNĄ
4.1 ZAGADNIENIA OGÓLNE
4.2 "USŁUGA ŚWIADCZONA DROGĄ ELEKTRONICZNĄ"
4.3 UstOchrUDE
4.4 BAZY DANYCH I PROGRAMY KOMPUTEROWE w UstUDE i UstOchrUDE
4.5 OBOWIĄZKI USŁUGODAWCY

ROZDZIAŁ III: ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA
1. ZAGADNIENIA OGÓLNE
2. WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI
2.1 ZWYKŁY PRZESYŁ
2.2 CACHING
2.3 HOSTING
3. PRAWO AUTORSKIE
3.1 AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE
3.2 MAJĄTKOWE PRAWA AUTORSKIE
4. INNE PODSTAWY PRAWNE ODPOWIEDZIALNOŚCI
4. 1 USTAWA O OCHRONIE BAZ DANYCH
4.2 USTAWA O ZWALCZANIU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI
4.3 USTAWA O OCHRONIE NIEKTÓRYCH USŁUG ŚWIADCZONYCH DROGĄ ELEKTRONICZNĄ OPARTYCH LUB POLEGAJĄCYCH NA DOSTĘPIE WARUNKOWYM

PODSUMOWANIE

BIBLIOGRAFIA

WSTĘP

Postęp techniczny, nabierający - począwszy od XIX w. coraz większego tempa - prowadzi do zmian istniejącego stanu rzeczy w wielu dziedzinach. Kolejne "rewolucje", inicjowane upowszechnianiem nowych wynalazków prowadzą do zasadniczych przeobrażeń społecznych, ekonomicznych, kulturalnych, a nawet religijnych. Mówi się często o powstającym obecnie "społeczeństwie informacyjnym" - "nowym" modelu organizacji społeczeństwa i gospodarki. Jakkolwiek dyskusyjne byłoby to pojęcie (i towarzysząca mu ideologia) - mimo stosowania go w oficjalnych dokumentach i aktach prawnych - bezspornym jest, że informacja (i dostęp do niej) stała się współcześnie jednym z głównych motorów rozwoju. Coraz częściej pojawia się problem "cyfrowego wykluczenia" dotyczący zarówno poszczególnych państw, jak i pewnych społeczności. Brak dostępu do wiedzy i technologii, niemożność uczestniczenia w obiegu informacji, skazuje na wyłączenie z czerpania korzyści z współczesnego rozwoju, prowadząc do pogłębienia różnic pomiędzy państwami (czy może obszarami cywilizacyjnymi) oraz między poszczególnymi warstwami społecznymi (nawet w tzw. państwach rozwiniętych).

Podstawowym medium umożliwiającym wymianę informacji w skali globalnej jest Internet. Jego początki jednak - jak wielu innych wynalazków - wiążą się z zastosowaniami czysto militarnymi. Od stworzenia, w latach sześćdziesiątych XX wieku w Stanach Zjednoczonych, zakres jego zastosowania rozszerzał się i zmieniał. Ta ewolucja - od narzędzia militarnego, poprzez zastosowania akademickie, naukowe, oraz jako instrumentu dużych korporacji - doprowadziła Internet do współczesnej postaci - globalnej płaszczyzny komunikacji, handlu i usług, podstawowego filaru "społeczeństwa informacyjnego".

Powstanie i rozwój Internetu nie byłby możliwy bez rozwinięcia się i upowszechnienia innego wielkiego wynalazku XX wieku - komputera. Również ten stworzono pierwotnie w celach wojskowych, choć bardzo szybko dostrzeżono jego potencjał dla zastosowań "pokojowych". Tak rozpoczęła się ekspansja komputera, urządzenia, bez którego nie byłoby możliwe istnienie "rozwiniętych" społeczeństw i gospodarki w ich współczesnej postaci.

Komputery, a raczej ich składnik nazywany software, są już od pewnego czasu wpisane w system ochrony o charakterze globalnym. Oprócz ustawodawstw krajowych tworzą ten system międzynarodowe konwencje:

- berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych (dzięki traktowaniu programów komputerowych "jak" lub "jako" utworów literackich),

- Porozumienie w sprawie niektórych aspektów handlowych własności intelektualnej (tzw. porozumienie TRIPs - Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights),

- Traktat o Prawie Autorskim przyjęty w ramach Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO)

Internet natomiast, mimo swojego ciągle rosnącego znaczenia, nie doczekał się samodzielnych i kompleksowych międzynarodowych regulacji. O ile w poszczególnych porządkach prawnych próbuje się regulować pewne aspekty jego funkcjonowania, o tyle brak rozwiązań prawnych w skali globalnej, a tylko takie odpowiadają w pełni istocie tego zjawiska. Podstawowymi bowiem, konstytutywnymi cechami (technicznymi) Internetu - jako sieci komputerowej - są decentralizm i aterytorialność. Abstrahując od przyczyn takiego stanu rzeczy, należy wspomnieć, że decentralizm oznacza tu brak ośrodków pełniących technicznie i organizacyjnie funkcje nadrzędne nad całością infrastruktury sieci. Wszystkie węzły Internetu są "równoprawne", mając takie same zadania do spełniania. Ich praca nie jest regulowana odgórnie, ale koordynowana poprzez tzw. protokoły komunikacyjne. Przymiot aterytorialności z kolei, wypływa z rozszerzenia na cały - w zasadzie - glob, sieci opartej na zasadzie decentralizmu. Z takim stanem rzeczy wiąże się kilka konsekwencji. Po pierwsze, niemożliwe jest odgórne wprowadzenie technicznej reglamentacji komunikacji w Internecie jako całości. Takie działania są możliwe i podejmowane w skali "lokalnej" - wobec sieci włączonych do Internetu, a podlegających porządkowi krajowemu (tzw. screening). Po drugie, prawne uregulowanie działalności na płaszczyźnie Internetu w ogóle, wymagałoby działań na szczeblu międzynarodowym, a te - ze swojej natury - są procesami powolnymi, w przeciwieństwie do dynamiki zmian dotyczących rozwiązań technologicznych.

Omawiając prawne aspekty powiązań między Internetem a programami komputerowymi nie sposób pominąć kwestii baz danych, z kilku powodów. Istotą baz danych w środowisku cyfrowym jest powiązanie ich z programami komputerowymi - w tym sensie, że ich tworzenie i obsługa jest możliwa właśnie dzięki oprogramowaniu. Elektroniczne bazy danych mogą być udostępniane on-line, poprzez Internet. Określone dane mogą być faktycznie rozproszone, tworząc jednak funkcjonalnie pewien zbiór - dzięki dostępowi do nich poprzez sieci. Oprogramowanie i sieci komputerowe umożliwiają więc eksploatacje, a często i istnienie określonych typów zbiorów danych. Patrząc na to zagadnienie z drugiej strony, można stwierdzić, że również to pewne bazy danych pozwalają na funkcjonowanie Internetu i określonych programów komputerowych. Może wreszcie pojawić się sytuacja, w której to programy komputerowe są składnikami bazy danych.

Problemy prawne pojawiające się na tle funkcjonowania Internetu wymagają - pomimo trudności - zasygnalizowania i zbadania oraz próby rozwiązania. Wobec braku specyficznych regulacji, powstaje potrzeba wykorzystywania istniejących instrumentów prawnych. Nie zawsze będą to instytucje prawa polskiego - wiele zagadnień musi być analizowanych w kontekście prawa prywatnego międzynarodowego i wynikających z niego norm kolizyjnych oraz z uwzględnieniem międzynarodowych rozwiązań prawnych.

Celem niniejszej pracy jest zbadanie problemów pojawiających się na tle zagadnienia "programy komputerowe - bazy danych - Internet". Takie łączne ujęcie uzasadnione jest - jak wskazano wyżej - złożonymi powiązaniami między wymienionymi trzema kategoriami dóbr (i często ich "nierozerwalnością"). Każda z nich może pełnić w stosunku do pozostałych rolę nie tylko "pasywną", ale również "aktywną". Z jednej bowiem strony programy komputerowe i bazy danych mogą być dystrybuowane poprzez Internet (pewne medium umożliwiające komunikację) - podobnie jak inne wytwory myśli ludzkiej (np. obrazy, teksty, dźwięki). Z drugiej jednak - programy komputerowe i bazy danych "tworzą" Sieć. Równocześnie, w wielu przypadkach sieci komputerowe umożliwiają istnienie (a przynajmniej funkcjonowanie) wspomnianych dóbr informatycznych.

Bibliografia

J. Barta, R. Markiewicz, Internet a prawo, Kraków 1998
J. Barta, R. Markiewicz, Wokół definicji bazy danych, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1/2002
J. Barta, Z. Ćwiąkalski, M. Czajkowska-Dąbrowska, R. Markiewicz, E. Traple, Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 2001
K. Golat, R. Golat, Prawo komputerowe (zagadnienia podstawowe), Warszawa 1998
M. Mucha, Sieci komputerowe. Budowa i działanie, Gliwice 2003
A. Nowicka, Prawnoautorska i patentowa ochrona programów komputerowych, Warszawa 1995
M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 1998
S. Stanisławska-Kloc, Ochrona baz danych, Kraków 2002
A. Stosio, Umowy zawierane przez Internet, Warszawa 2002
J. Barta (red.), System prawa prywatnego. Prawo autorskie (t.XIII), Warszawa 2002
A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1998
A. Frań, Uwagi do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Transformacje Prawa Prywatnego 4/2002
D. Kot, Dyrektywa Unii Europejskiej o handlu elektronicznym i jej implikacje dla prawa cywilnego, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1/2001
D. Kot, Prawo właściwe dla transakcji internetowych, Radca Prawny 1/2001
L. Lessig, The Laws of cyberspace,
L. Lessig, The limits in open code: regulatory standards and the future of the Net,
A. Malczewska, Ochrona patentowa programów komputerowych na gruncie regulacji prawnych i dotychczasowej praktyki patentowej oraz w świetle wspólnotowej inicjatywy legislacyjnej¸ ZN UJ Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej z.83/2003
B. Miś, I stał się ENIAC..., Wiedza i Życie 4/1996
P. Podrecki, Konstrukcja wyczerpania prawa w PrAut i możliwość jej zastosowania w obrocie utworami w Internecie, Monitor Prawniczy 24/2002
A. Reluga, Komputerowa wieża Babel, Wiedza i Życie 9/1997
P. Waglowski, Adres elektroniczny, http://www.vagla.pl
P. Waglowski, Informacja handlowa - wstęp do problematyki, http://www.vagla.pl
P. Waglowski, Spam w formie niezamówionej informacji handlowej jako delikt nieuczciwej konkurencji, Konferencja E-COM 2003 - Gdańsk 2003 (http://www.vagla.pl)
M. Warshauer, Cyfrowy podział, Świat Nauki 9/2003, s.42