Produkcja filmowa w Polsce - aspekty prawno-gospodarcze

Dziś chciałbym Państwu zaproponować lekturę nadesłanej do publikacji pracy magisterskiej p. Szymona Paszko, którą obronił 2 kwietnia 2012 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, a której tytuł brzmi: Produkcja filmowa w Polsce - aspekty prawno-gospodarcze. Praca została przygotowana pod kierunkiem dr. Dariusza Szafrańskiego w Instytucie Nauk Prawno-Administracyjnych. Myślę sobie, że lektura niniejszej pracy może przydać się w dyskusjach, które obecnie prowadzone sa dookoła konsultacji założeń związanych z "otwartymi zasobami publicznymi".

Produkcja filmowa w Polsce - aspekty prawno-gospodarcze
Szymon Paszko

Niniejszy dokument zawiera jedynie wybór z pracy. Cała praca znajduje się w pliku mgr_s_paszko.pdf (1.3 Mb).

Uwagi dotyczące cytowania:
Szymon Paszko, "Produkcja filmowa w Polsce - aspekty prawno-gospodarcze", Warszawa 2012, http://www.vagla.pl

Spis treści

WSTĘP
ROZDZIAŁ I
Znaczenie pojęcia produkcji filmowej i terminów powiązanych.
1. Produkcja filmowa – definicja
2. Etapy produkcji filmowej
3. Dystrybucja filmu
4. Sprzedaż zagraniczna filmu
5. Producent filmowy – definicja
6. Kierownik produkcji – definicja
7. Producent liniowy – definicja
8. Producent wykonawczy – definicja
9. Producent towarzyszący – definicja
10. Koproducent – definicja

ROZDZIAŁ II
Prawna regulacja produkcji filmowej w Polsce w ujęciu historycznym
1. Prawna regulacja produkcji filmowej – okres przedwojenny
2. Prawna regulacja produkcji filmowej – okres 1945-1989 r.
3. Ustawa o państwowych instytucjach filmowych
4. Prawna regulacja produkcji filmowej – okres po 1989 r.

ROZDZIAŁ III
Podstawy prawne i ekonomiczne produkcji filmowej w Polsce
1. Ustawa o kinematografii z 2005 r.
2. Polski Instytut Sztuki Filmowej
3. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
4. Regionalne Fundusze Filmowe i Komisje Filmowe
5. Samorząd terytorialny
6. Telewizja Polska S.A.
7. Przedsiębiorstwa państwowe
8. Finansowanie produkcji filmowej ze środków prywatnych
9. Organizacje filmowe
10. Statystyki dotyczące kinematografii polskiej i światowej

ROZDZIAŁ IV
Działalność gospodarcza przedsiębiorców filmowych i inne zagadnienia prawne związane z produkcją filmową
1. Zagadnienia ogólne
2. Działalność gospodarcza w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej
3. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
4. Sąd Arbitrażowy Rynku Audiowizualnego
5. Prawo autorskie
6. Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
7. Pozostałe wybrane kwestie dotyczące prawnej strony produkcji filmowej
8. Niektóre aspekty podatkowe produkcji filmowej w Polsce

ZAKOŃCZENIE
WYKAZ ŹRÓDEŁ
LITERATURA
INTERNET
ORZECZNICTWO
AKTY NORMATYWNE
INNE

Wstęp

Produkcja filmowa jest szczególnego rodzaju działalnością gospodarczą, prowadzoną w celu wytworzenia produktu, jakim jest utwór audiowizualny mający swoje materialne i niematerialne oblicze, chronione prawnie. W rozumieniu społecznym, a także w myśl ustawodawcy, jej szczególny charakter polega na tym, że utwory audiowizualne, które powstają w jej wyniku, są częścią kultury narodowej, chronionej przez władze państwowe. Proces produkcji filmowej jest procesem niezwykle złożonym, podobnie jak kwestie natury prawnej jemu towarzyszące. Efektem końcowym toku produkcji filmowej będzie zawsze najszerzej pojmowany utwór audiowizualny w tak zwanej kopii wzorcowej. Pod najbardziej pojemnym pojęciem utworu audiowizualnego (dawniej i obecnie niekonsekwentnie - tworu kinematograficznego, utworu sztuki kinematograficznej) kryje się cały szereg terminów o węższym zakresie znaczeniowym. Ze względu na ogólną konstrukcję tych utworów można wyróżnić przykładowo wideogram, wideoklip, film dokumentalny, film fabularny, film reklamowy, serial telewizyjny (film wieloodcinkowy). Posługując się podziałem ze względu na czas trwania utworu audiowizualnego mamy do czynienia z utworami krótkometrażowymi, średniometrażowymi i długometrażowymi bądź inaczej pełnometrażowymi. Wyróżniając źródło finansowania produkcji utworu audiowizualnego i wysokość jego budżetu znajdujemy podział na film niezależny, film wytwórni filmowej, lub innego profesjonalnego przedsiębiorstwa zajmującego się w sposób zorganizowany i ciągły produkowaniem filmów, film niskobudżetowy, średnio-budżetowy oraz wysokobudżetowy, inaczej superprodukcja. Obok tych klasycznych podziałów i pojęć występują takie zwroty jak film trudny (posługuje się tym terminem polski ustawodawca), film offowy, film historyczny, film o znaczącym potencjale frekwencyjnym, film autorski, międzynarodowa koprodukcja i wiele innych, nie licząc podziału na bardzo wiele gatunków i podgatunków filmowych. Można sobie wyobrazić dzieło audiowizualne, które będzie mieściło się w bardzo wielu z tych kategorii, na przykład międzynarodową koprodukcję polsko-szwedzko-belgijską będącą wysokobudżetowym historycznym długometrażowym filmem fabularnym. Im większa produkcja jest zakładana tym bardziej komplikują się nie tylko kwestie organizacyjne, lecz także zagadnienia prawne i gospodarcze jej towarzyszące. Sprawy te zostaną omówione szczegółowo w dalszej części pracy. W tym miejscu należy podkreślić, że niniejsza praca skupia się na prawnej i gospodarczej problematyce produkcji pełnometrażowych filmów fabularnych w Polsce przeznaczonych w pierwszej kolejności do wyświetlania w kinach. Przedstawiona będzie sytuacja polskiej państwowej polityki audiowizualnej oraz ekonomiczna strona funkcjonowania rynku audiowizualnego w naszym kraju. Poruszone będą ważne kwestie finansowania produkcji filmowych i innego wsparcia dla producentów filmowych, a nade wszystko kwestie prawne.

Autor ma nadzieję, że niniejsza praca będzie interesująca zarówno dla prawnika jak i dla producenta filmowego lub reprezentanta innego zawodu filmowego. Jednakże konieczne jest pewne ograniczenie tego szerokiego tematu, gdyż jest on zbyt obszerny by komplementarnie ująć go w pracy. Dlatego też pominięto bądź w nieznacznym stopniu przybliżono kwestie związane z produkcją telewizyjną, sytuację nadawców audiowizualnych, kin i dystrybutorów filmowych. W Polsce tak jak w wielu innych krajach oraz instytucjach międzynarodowych film, a szerzej kinematografia, jest bardzo ważnym czynnikiem rozwoju kulturalnego i gospodarczego. Bowiem kinematografia jest „elementem dziedzictwa kulturalnego”, „formą sztuki” a zarazem gałęzią przemysłu krajowego bardzo prężnie się rozwijającą oraz mającą wpływ na krajową gospodarkę. Stąd bardzo często państwa sprawują mecenat nad narodowymi kinematografiami, dbając o ich niezakłócony rozwój i wspierając twórców filmowych na różnych etapach rozwoju projektów filmowych. Kino krajowe jest ponadto ważną wizytówką państwa na arenie międzynarodowej i bywa, że odgrywa rolę prestiżową w stosunkach międzynarodowych.

Jednakże, aby przejść do dalszych rozważań na temat filmu i produkcji filmowej należy sięgnąć do genezy kinematografii i wyjaśnić sens tego pojęcia. Wraz z powstaniem kinematografii i wynalezienia urządzeń do rejestracji ruchomych obrazów na taśmie światłoczułej miała początek produkcja filmowa. Etymologicznie wyraz kinematografia oznacza „utrwalanie ruchu”. Definiując kinematografię najlepiej sięgnąć do ustawy o kinematografii. W art. 3 ust. 2 można przeczytać, iż kinematografia „obejmuje twórczość filmową, produkcję filmów, usługi filmowe, dystrybucję i rozpowszechnianie filmów, w tym działalność kin, upowszechnianie kultury filmowej, promocję polskiej twórczości filmowej oraz gromadzenie, ochronę i upowszechnianie zasobów sztuki filmowej.” Jest to definicja węższa od tej zawartej w art. 2 ustawy z 16 lipca 1987 r. o kinematografii. W ustawie z 1987 r. pojęcie kinematografii obejmowało również „(…) badania naukowe i techniczne, uczestnictwo w kształceniu kadr filmowych (…)”, a w przypadku zasobów sztuki filmowej ustawa wspominała ponadto o „pomnażaniu” tych zasobów. W obu ustawach sprawy kinematografii znajdowały się pod auspicjami ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W jeszcze wcześniejszej ustawie o kinematografii z 15 grudnia 1951 r., która powierzała sprawę kinematografii właściwości Prezesa Rady Ministrów, została ona, z racji uwarunkowań politycznych, opisana w zupełnie inny sposób – „jako samoistna twórczość artystyczna i jako środek masowego upowszechniania oświaty, kultury i sztuki oraz wychowania społecznego”. W art. 2 ust. 1 tej ustawy do zakresu spraw kinematografii, którymi zajmować miał się Centralny Urząd Kinematografii, zaliczono nawet produkcję wszelkiego rodzaju urządzeń kinotechnicznych. Znamienne, że pierwsza polska ustawa poświęcona temu zagadnieniu z 1934 r. posługuję się terminem kinematografii już tylko w zupełnie pierwotnym znaczeniu, a zatem jako przedmiotu materialnego przeznaczonego do wyświetlania filmów – kinematograf – oraz innych rzeczy powiązanych z tym przedmiotem.

W znaczeniu pozaprawnym kinematografia bywa też czasem potocznie pojmowana wąsko, jako „kino”. Z filmoznawczego punktu widzenia jest ona ujmowana, jako dziedzina sztuki obejmująca produkcję, dystrybucję, promocję i rozpowszechnianie oraz jako „całość kulturowo-społeczna, w której mieszczą się zarówno wytwarzane w jej obrębie dzieła oraz ich społeczny obieg, jak i twórcy, odbiorcy oraz całokształt wzajemnych stosunków i wpływów między produkcją a konsumpcją”.

Początki zarówno kinematografii, jak również filmu i produkcji filmowej w ogóle sięgają końca XIX wieku. Choć trwa spór o miejsce i autorstwo pierwszych urządzeń służących do wyświetlania obrazów ruchomych, to faktem jest, że powstanie kinematografii było procesem, a nie aktem. Jednakże to właśnie we Francji po premierze w „Cinématographe” przygotowanym przez braci Lumiere proces ten przybrał szybkie tempo rozwoju wydarzeń i nie był efemeryczny. Salon „Cinématographe” w Paryżu wyświetlał stale filmy do 1901 r., zainteresowanie nowym wynalazkiem wzrastało, a już w roku 1896 odbyły się płatne pokazy w 26 krajach poza Francją, w tym w Krakowie. Opatentowany przez August’a Lumiere i Louis’a Lumiere kinematograf z systemem dwustronnie perforowanej taśmy światłoczułej 35mm i projektorem do wyświetlania na ekranie przetrwał już ponad sto lat i do dziś jest używany na całym świecie. Wkrótce zaczęły się wykształcać pierwsze zawody filmowe, usługi filmowe i kina. Początkowo producent lub dystrybutor filmowy zawierał z kinami umowę sprzedaży, w ramach której właściciel kina nabywał nie tylko taśmę kinematograficzną, ale także zarejestrowany na niej utwór, spis dialogów i obsady. Mógł ją przerabiać w dowolny sposób, gdyż tym samym stawał się jej właścicielem wraz z przysługującymi mu uprawnieniami. Tego typu rozwiązanie jednak nie odpowiadało kinom, gdyż widzowie oczekiwali zmiennego repertuaru. Dlatego wykształcił się czasowy najem, jako forma rozpowszechniania, która również funkcjonuje po dzień dzisiejszy. Drugi aspekt tej zmiany polegał na rozgraniczeniu prawa własności kopii filmowej, jako materialnego nośnika od prawa do rozpowszechniania filmu (i prawa do autorstwa utworu). Tak więc, w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku zwrócono uwagę na prawa autorskie do filmu i ze względów praktycznych doszło do wyodrębnienia utworu będącego własnością intelektualną od rzeczy będącej jego nośnikiem (negatyw, kopia i inne). W ślad za tymi wydarzeniami podążały pierwsze regulacje i umowy prawne, przedsiębiorstwa filmowe i państwowy mecenat nad kinematografią w Europie.

Literatura

1. Barta J., System Prawa Prywatnego - Prawo Autorskie, C.H. Beck, wydanie II, Warszawa 2007.
2. Barta J., Czajkowska-Dąbrowska M., Ćwiąkalski Z., Markiewicz R. i Traple E., Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dom Wydawniczy ABC, wydanie II, Kraków 2001.
3. Barta J. i Markiewicz R., Prawo autorskie, Wolters Kluwer Polska, wydanie II, Warszawa 2010.
5. Cieślak Z., Ekspertyza prawna dot. interpretacji i praktycznego stosowania art. 4 pkt. 3 lit. g ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych, w odniesieniu do zamówień, których przedmiotem jest nabycie, przygotowanie, produkcja lub koprodukcja filmów przez producentów otrzymujących dofinansowanie Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej, Warszawa 2006.
6. Chojna-Duch E., Litwińczuk H., Prawo finansowe, Oficyna Prawa Polskiego, Wydanie I, Warszawa 2007.
7. Fuzowski M., Zawód: Producent - artykuł, Malemen, nr 3, maj 2010.
8. Goodell G., Sztuka produkcji filmowej, Wojciech Marzec, wydanie I, Warszawa 2009.
9. Grobel L., Robert Evans in Conversation with Lawrence Grobel, wydanie I, Rat Press, USA 2009.
10. Gronkiewicz-Waltz H. i Wierzbowski M., Prawo gospodarcze – zagadnienia administracyjnoprawne, wydanie 2, Lexis Nexis, Warszawa 2011.
11. Grzegorczyk M. i Wierzchowska M., Polska kręci światowych filmowców - artykuł, Puls Biznesu, 17 października 2011.
12. Hollender B., Dziecko wylane z kąpielą, artykuł w miesięczniku KINO, nr 2, 1999.
13. Hollender B., Kto rozda pieniądze na filmy - artykuł, Rzeczpospolita, 2 stycznia 2012.
14. Kamiński I.C., Unia Europejska - podstawowe akty prawne, Lexis Nexis, wydanie II, Warszawa 2005.
15. Kohutek K., Komentarz do art. 2 u.s.d.g., LEX.
16. Kryszkiewicz M., Minister Kultury nie może cofnąć dotacji dla filmu - artykuł, Gazeta Prawna, 10 września 2008.
17. Lubelski T., Encyklopedia Kina, Biały Kruk, wydanie I, Kraków 2003.
18. Miodek M., Polska kinematografia w zarysie - artykuł, portal internetowy culture.pl, grudzień 2001.
19. Modzelewski W., Finansowe i podatkowe aspekty wspierania krajowej i zagranicznej produkcji audiowizualnej - analiza Instytutu Studiów Podatkowych Modzelewski i Wspólnicy, Warszawa kwiecień 2007.
20. Moskalewicz P. i Salwa O., Raport: bilety do kina - dlaczego tak drogo? – artykuł w miesięczniku FILM, marzec 2010.
21. Okolski J., Prawo handlowe, Wolters Kluwer Polska, wydanie II, Warszawa 2008.
22. Orlik M., Prawna kwalifikacja oraz zastosowanie umowy opcji - artykuł, portal www.taxfin.pl, 2010.
23. Powałowski A., Komentarz do art. 2 u.s.d.g., LEX.
24. Sieńczyłło-Chlabicz J., Amerykańskie Prawo Autorskie - sytuacja prawna producenta dzieła audiowizualnego według amerykańskiego prawa autorskiego, Temida 2, Białystok 1998.
25. Strzyczkowski K., Prawo gospodarcze publiczne, Lexis Nexis, wydanie 5, Warszawa 2009.
26. Taukert A., Kolumnę Zygmunta tanio sprzedam... - artykuł, Kwartalnik Urzędu Patentowego RP, nr 1, 2010.
27. Wróblewska A., Umiarkowany optymizm – wywiad z Dyrektorem ZAPA, Magazyn Filmowy SFP, nr 12, 2010.
28. Zabłocki M., Produkcja filmowa, producent - definicje, Polski Instytut Sztuki Filmowej, Warszawa 2006.
29. Zajiček E., Poza ekranem – polska kinematografia w latach 1895-2005, Stowarzyszenie Filmowców Polskich oraz Studio Filmowe Montevideo, wydanie II rozszerzone, Warszawa 2009.
30. Zajiček E., Wybrane zagadnienia ekonomiki produkcji filmowej, Radio i Telewizja, Warszawa 1981.

Orzecznictwo
1. Uchwała SN z dnia 21 kwietnia 1989 r., III CZP 24/89, OSNC 1990, nr 3 poz. 45.
2. Uchwała SN z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, OSP 1992, poz. 235.
3. Wyrok NSA z dnia 4 lutego 2000 r., I SA/Lu 1519/98.
4. Uchwała SN z dnia 8 marca 2002 r. III CZP 8/02, OSNC 2002, nr 11 poz. 133.
5. Wyrok SN z dnia 5 kwietnia 2002 r., III RN 133/01.
6. Wyroku SN z dnia 5 lipca 2002 r., III CKN 1096/00.
7. Wyroku NSA z dnia 16 października 2003 r., III SA 3582/2001.
8. Wyrok ETS z dnia 14 lipca 2005 r., C-192/04.
9. Wyrok TK z dnia 24 maja 2006 r., sygn. akt K 5/05.
10. Wyrok TK z dnia 9 października 2006 r., sygn. akt K 12/06.
11. Postanowienie SN z dnia 2 lutego 2009 r., V KK 330/08.
12. Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 28 kwietnia 2009 r., III SA/Po 374/08.
13. Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 16 grudnia 2010 r., III SA/Gd 556/10.