Walka o wolność z okazji obchodów "25 lat wolności" w Polsce

Świętowanie ma swoją symbolikę. Świętując podkreśla się wartości, kultywuje się je. Kiedy obchodzimy 25 lat Wolnej Polski i mówimy, że dzięki Polsce i polskiemu społeczeństwu "upadł komunizm" i zaczęła się "nowa epoka", kiedy na obchody zapraszamy głowy różnych państw - dajemy pewien sygnał światu: od 25 lat Polskie kieruje się innymi zasadami, niż wcześniej. Ale hucznie obchodząc 25 lat wolności, kiedy z mediów, z ulic i placów oraz z publicznych oświadczeń, wylewają się zgłoski zapisane solidarycą, nie można zapominać, że wolność nie jest wywalczona raz na zawsze. Wolność wymaga stałego pielęgnowania. Dziś, po 25 latach od czerwcowych wyborów roku 1989, wiemy, że w wyborach do Parlamentu Europejskiego wzięło udział jedynie 22,7 proc. uprawnionych do głosowania. Oznacza to, że 77,3% uprawnionych do głosowania "skorzystało z wolności" nie brania udziału w powszechnych wyborach. Zgodzili się, że o ich sytuacji, o ich wolności, będą decydowali inni. Wolność wymaga pielęgnacji, dlatego w dniu świętowania rocznicy uzyskania wolności podnoszono aktualne problemy z wolnością. Inwigilacja, niewolnicza praca, ale też np. prawa autorskie...

Przy okazji wizyty Prezydenta USA Baracka Obamy, kiedy wszystkie media koncentrowały się na tym, co zjadł na śniadanie, jak działają służby jego ochrony i - tradycyjnie - jak jeździ specjalny samochód zwany bestią - Fundacja Panoptykon zorganizowała medialno-społecznościową akcję sygnalizowania, że "inwigilacja to nie wolność". Na stronie Fundacji można przeczytać:

5 czerwca 2013 r. dzięki Edwardowi Snowdenowi opinia publiczna na całym świecie dowiedziała się o masowej, prewencyjnej inwigilacji prowadzonej przez amerykańskie służby. Od roku każdy tydzień przynosi nowe informacje. Choć nadal nie są jasne intencje samego Snowdena, bezprawna kontrola naszej komunikacji elektronicznej pozostaje bezspornym faktem.

Na Twitterze i Facebooku pojawiły się zdjęcia aktywnych obywateli, którzy fotografowali się z kartką zawierającą przekaz "Inwigilacja to nie wolność!". Zdjęcia opatrywane były tagami #ObamaPL oraz #25latwolnosci. Akcja została zauważona przez Electronic Frontier Foundation: Polish NGO to Obama: Mass Surveillance is Not Freedom.

I ja postanowiłem wziąć udział w tej akcji, chociaż nieco inaczej - korzystając z wolności twórczości. Przesłanie "inwigilacja to nie wolność" trzyma u mnie Rozrubysław:

Czy to kłopot dla władz publicznych, że w dniu święta wolności obywatele zwracają uwagę na problemy z wolnością? Z propagandowego punktu widzenia pewnie jakiś jest, ale to też element tej wolności, której uzyskanie świętowaliśmy 4 czerwca. Cieszę się, że mam możliwość korzystania z wolności po to, by publicznie poddawać krytyce działanie państwa, w którym żyję i na którym - jako obywatelowi - mi zależy. Władzom publicznym, które zorganizowały obchody, również powinno być bliskie to, że obywatele aktywnie zwracają uwagę na współczesne problemy wolności.

Nieco wcześniej okazało się, że Kancelaria Prezydenta RP zamówiła dziesięć tysięcy koszulek z nadrukiem 25 lat wolności. Na to, że koszulki owe były wyprodukowane w Bangladeszu, zwróciła uwagę Superstacja, a za nią inne redakcje. Gazeta Prawna opublikowała tekst Koszulki z Bangladeszu od prezydenta RP: "25 lat wolności". Opozycja: "To skandal", naTemat zaś tekst 25 lat polskiej wolności "Made in Bangladesh". Czy prezydenckie koszulki to "skandal" czy "przykry dysonans"?. Kancelaria Prezydenta tłumaczy, że kierowała się najniższą ceną, bo to przecież chodziło o wydanie pieniędzy publicznych. Krytycy zaś podnosili kwestie niewolniczej pracy w Bangladeszu, podnosili kwestie wyzysku, warunków pracy, godnego traktowania pracowników.

A jeśli zwracamy uwagę na niewolnicza pracę, to czemu nie na więzienia CIA w Polsce? To wszak też element dyskusji o wolności... Problematyka więzień CIA nie wybrzmiała w trakcie wczorajszych obchodów, ponieważ - jak mi się wydaje - nie było nikogo, kto skutecznie chciałby podnieść ten temat. Był za to Bangladesz. Komentując sprawę koszulek z Bangladeszu napisałem, że warto pamiętać o tym, że wolność jednych może być niewolą innych.

Przy okazji znów dałem wyraz wolności twórczej przygotowując grafikę "Bangladeszowość":

I tak przechodzimy do innej sfery wolności i praw. Pojawiły się pytania o prawa autorskie do solidarycy. Jerzy Janiszewski, który jest autorem znaku Solidarność, podnosi od czasu do czasu kwestie praw autorskich do kroju liter. Same liternictwo miało symbolizować tłum robotników wspierających się nawzajem. Czy zatem naruszyłem prawa tworząc Bangladeszowość? Moim zdaniem nie. Stworzyłem napis nawiązujący do "poetyki" znaku Solidarności, ale napisałem go własną ręką, nawet flaga jest nieco inna. Prawo autorskie chroni konkretny przejaw działalności twórczej. Ja ewentualnie stworzyłem utwór inspirowany. Ale stworzyłem własny utwór, nie zaś użyłem utworu p. Janiszewskiego. Każda moja litera w grafice "Bangladeszowość" jest inna niż litery użyte w znaku Solidarność. Pomysł zaś, idea nie są chronione prawem autorskim.

Być może więcej nawiązań do Solidarności Janiszewskiego było w znaku wykorzystanym przez Google (doodle), który pojawił się na ekranach polskich użytkowników wyszukiwarki. Ładny ukłon, ale krytycy i tu podnieśli, że owe doodle napisane solidarycą było dostępne jedynie w Polsce. Wszędzie indziej na świecie Google prezentowało zupełnie inne doodle. I tak pojawia się problem transgraniczności w kontekście wolności, w tym wolności słowa. Sieć nie jest taka "neutralna" jak sobie wyobrażali jej twórcy. Sieć pocięta jest granicami państw, lokalizacjami. Przy okazji można zauważyć, że trwa dyskusja o neutralności sieci w rozumieniu możliwości decydowania o tym, który z końcowych użytkowników z jaką przepustowością będzie miał dostęp do globalnych zasobów. Być może w ramach wolności gospodarczej można decydować o tym, że jak ktoś zapłaci więcej, to będzie miał większy i szybszy dostęp, a jak ktoś zapłaci mniej, to mniejszy i wolniejszy.

Kiedy walczyliśmy przeciwko Rejestrowi Stron i Usług Niedozwolonych, kiedy na ulicach skakano przeciwko ACTA, czy nie były to elementy walki o wolność? Były. Mimo czerwcowych wyborów 1989 roku każdego dnia pojawiają się nowe wyzwania.

Ewa Siedlecka na łamach Gazety Wyborczej pyta Cośmy narobili z prawami człowieka? Wymienia w swoim tekście szereg problemów, nad którymi warto pochylić się w dniu obchodów rocznicy. Skończyć z wojną kultur i upolitycznianiem każdego problemu, być obywatelem i członkiem wspólnoty, uregulować kwestie bioetyczne, stworzyć dostępny dla wszystkich mechanizm dochodzenia ich praw, zastanowić się nad odpowiedzialnością mediów...

Po 25 latach wolności w Polsce nadal nie wiemy, jak pogodzić ze sobą postęp technologiczny z zasadami wolności słowa. Jak pogodzić prawa jednych i wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji realizowaną przez innych.

Dlatego też w dyskusji na temat 25 lat wolności zwróciłem publicznie uwagę na jeszcze jedną kwestię. Oto w obowiązujące wszak dziś ustawie z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe mamy wciąż art. 2, a w niem czytamy (wytłuszczenie moje):

Organy państwowe zgodnie z Konstytucją Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stwarzają prasie warunki niezbędne do wykonywania jej funkcji i zadań, w tym również umożliwiające działalność redakcjom dzienników i czasopism zróżnicowanych pod względem programu, zakresu tematycznego i prezentowanych postaw.

Minęło 25 lat od wolnych wyborów z czerwca 1989 roku. Okazuje się, że z obowiązującego w RP systemu prawnego nie udało się przez ten czas usunąć PRL.

To nie wszystkie refleksje, które mogą przyjść w związku z obchodami okrągłej, dwudziestopięcioletniej rocznicy wolnych wyborów w Polsce. Fajnie, że mamy na tyle wolności, by móc stale sygnalizować sprawującym władzę, że wolność nie jest dana raz na zawsze i właściwie każdego dnia należy o tę wolność zabiegać. Dziś hasło "wolności" nie wystarczy. Pisałem o tym niedawno w tekście Kilka refleksji związanych z obserwacją debaty politycznej AD 2014. Stoimy przed kolejnymi wyzwaniami. Zastanawiam się, jakie też problemy wolności będą podnoszone w debacie publicznej przy okazji świętowania rocznicy 50 lat od wolnych wyborów roku 1989.