Ustawa o języku polskim a globalne społeczeństwo informacyjne

Nie ulega wątpliwości, że spełnianie przez przepisy prawne wyznaczonej im roli wymaga ustanowienia odpowiednich sankcji. Same obowiązki niepoparte przymusem państwowym nie są w stanie pełnić funkcji skutecznego regulatora ludzkich zachowań. Budzi jednak moją wątpliwość, czy przepisy karne ustawy o języku polskim nie zawierają zbyt daleko posuniętej ingerencji w prawa i wolności obywatelskie.

W świetle art. 15 ww. ustawy karą grzywny jest zagrożone stosowanie w obrocie z udziałem konsumentów wyłącznie obcojęzycznego nazewnictwa towarów lub usług. Nie negując potrzeby ochrony konsumentów, również przy pomocy środków prawa karnego, należy wskazać, że współcześnie w obrocie gospodarczym obcojęzyczne nazwy stosowane są powszechnie. Dotyczy to także obrotu z udziałem konsumentów. Brzmienie ustawy sprawia, że jej regulacje pozostają przepisami martwymi. Jednocześnie przez cały czas stanowią możliwą podstawę poddania uczestników obrotu karze w postępowaniu przed sądem.

W związku z powyższym zwracam się do Pana Ministra z prośbą o odpowiedź na następujące pytania:

1. Jakie jest zdanie ministerstwa w przedmiotowej sprawie?

2. Czy ministerstwo dysponuje statystykami, ile osób jest każdego roku skazywanych na podstawie art. 15 ww. ustawy?

3. Czy ministerstwo dopuszcza możliwość zmian w ustawie o języku polskim w celu dostosowania jego regulacji do współczesnych potrzeb obrotu?

Z wyrazami szacunku

Poseł Krzysztof Brejza

Uchwalając ustawę z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz. U. Nr 90, poz. 999, z późn. zm.), ustawodawca uznał język ojczysty za zasługujący na ochronę prawną i szczególne traktowanie w życiu publicznym. W preambule ustawy stwierdzono m.in., że język polski stanowi dobro narodowej kultury i podstawowy element narodowej tożsamości, której ochrona jest konieczna w procesie globalizacji. Jednocześnie ochronę języka polskiego uznano za obowiązek wszystkich organów i instytucji publicznych Rzeczypospolitej Polskiej oraz powinność jej obywateli.

W art. 7 tej ustawy wprowadzono obowiązek używania języka polskiego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w obrocie z udziałem konsumentów oraz przy wykonywaniu przepisów z zakresu prawa pracy, w przypadku gdy konsument lub osoba świadcząca pracę ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w chwili zawarcia umowy oraz gdy umowa ma być wykonana lub wykonywana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (ust. 1).

Natomiast w przypadku obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez udziału konsumentów obowiązek używania języka polskiego, zgodnie z art. 7 ust. 2, dotyczy:

1) konstytucyjnych organów państwa,

2) organów jednostek samorządu terytorialnego i podległych im instytucji w zakresie, w jakim wykonują zadania publiczne,

3) terenowych organów administracji publicznej,

4) instytucji powołanych do realizacji określonych zadań publicznych,

5) organów, instytucji i urzędów podległych organom wymienionym w pkt 1 i pkt 3, powołanych w celu realizacji zadań tych organów, a także organów państwowych osób prawnych w zakresie, w jakim wykonują zadania publiczne,

6) organów samorządu innego niż samorząd terytorialny oraz organów organizacji społecznych, zawodowych, spółdzielczych i innych podmiotów wykonujących zadania publiczne.

Obowiązek używania języka polskiego dotyczy w szczególności nazewnictwa towarów i usług, ofert, warunków gwarancji, faktur, rachunków i pokwitowań, jak również ostrzeżeń i informacji dla konsumentów wymaganych na podstawie innych przepisów, instrukcji obsługi oraz informacji o właściwościach towarów i usług, z wyjątkiem opisu w języku polskim ostrzeżeń i informacji dla konsumentów o właściwościach towarów, jeżeli są wyrażone w powszechnie zrozumiałej formie graficznej, chyba że formie graficznej towarzyszy opis, wówczas musi być on sporządzony w języku polskim (art. 7a ust. 1 w zw. z art. 7a ust. 3). Obowiązek używania języka polskiego w informacjach o właściwościach towarów i usług dotyczy również reklam (art. 7a ust. 1 zdanie drugie).

Zgodnie zaś z art. 7a ust. 2 obcojęzyczne opisy towarów i usług oraz obcojęzyczne oferty, ostrzeżenia i informacje dla konsumentów wymagane na podstawie innych przepisów w zakresie, o którym mowa w art. 7, muszą być jednocześnie sporządzone w polskiej wersji językowej.

Kierując się wskazanymi na wstępie założeniami leżącymi u podstaw uchwalenia ustawy o języku polskim, a także potrzebą ochrony konsumenta, ustawodawca za zasadną uznał penalizację w art. 15 ust. 1 naruszającego art. 7a ustawy czynu polegającego na stosowaniu w obrocie z udziałem konsumentów wyłącznie obcojęzycznego nazewnictwa towarów lub usług albo sporządzaniu wyłącznie w języku obcym ofert, ostrzeżeń i informacji dla konsumentów wymaganych na podstawie innych przepisów, instrukcji obsługi, informacji o właściwościach towarów lub usług, warunków gwarancji, faktur, rachunków lub pokwitowań.

Drugim czynem zabronionym określonym w ustawie o języku polskim jest czyn polegający na sporządzeniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wbrew przepisom art. 7 i art. 8, w obrocie lub przy wykonywaniu przepisów z zakresu prawa pracy umowy lub innego dokumentu wyłącznie w języku obcym (art. 15 ust. 2).

Oba wskazane powyżej typy czynów zagrożone są karą grzywny. Wątpliwości jednak może budzić ich ranga, nasuwając pytanie, czy są to typy przestępstw, czy też typy wykroczeń. Są to jednak wątpliwości, które dają się bez większego trudu usunąć za pomocą powszechnie akceptowanych metod wykładni prawa. Proces wykładni w tym zakresie ułatwiają wskazania interpretacyjne zawarte w motywach postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2006 r., I KZP 52/06 (OSNKW 2006, z. 3, poz. 23).

Wskazać należy, że skoro wykładnia językowa określenia sankcji zawartych w przepisach art. 15 ustawy o języku polskim prowadzi do wniosków niejednoznacznych, to tak jak w każdym innym przypadku należy odwołać się do pomocniczych metod interpretacyjnych, w tym wykładni systemowej.

Metoda systemowa, sprowadzająca się do porównania badanego wyrażenia ustawowego z określeniami sankcji opiewającej na grzywnę w skodyfikowanym prawie karnym materialnym sensu largo, tj. dotyczącym zarówno przestępstw, jak i wykroczeń, pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że zagrożenie ˝karą grzywny˝ jest znamienne dla wykroczenia. W literaturze wskazuje się, że dla przestępstw właściwe jest określenie sankcji poprzez użycie sformułowania ˝podlega grzywnie˝, a dla wykroczeń - ˝podlega karze grzywny˝. Kryterium to w powołanym postanowieniu Sądu Najwyższego zostało uznane za jedno spośród istotnych kryteriów odróżnienia przestępstwa od wykroczenia.

Tym samym za oba czyny zabronione określone w ustawie o języku polskim, mające charakter wykroczeń zagrożonych karą grzywny, zgodnie z art. 24 § 1 Kodeksu wykroczeń określającym rodzajowe granice kary grzywny orzekanej za wykroczenie, możliwe jest wymierzenie grzywny w wysokości od 20 do 5000 zł.

Zatem zgodnie z powyższymi regulacjami podmiot wprowadzający dany produkt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do obrotu z udziałem konsumentów lub wykonujący przepisy z zakresu prawa pracy jest zobowiązany używać języka polskiego w sytuacjach wymienionych w art. 15 ustawy. W konsekwencji taki przedsiębiorca, jeżeli sporządza wymienione w tym przepisie dokumenty w języku obcym, musi jednocześnie sporządzić ich polskojęzyczną wersję, a w przypadku niedopełnienia tego obowiązku będzie ponosił odpowiedzialność karną. Tak skonstruowane przepisy art. 15 uzależniają więc przewidzianą w nim odpowiedzialność karną od podjęcia opisanego w nich zachowania w postaci działania polegającego na stosowaniu wyłącznie obcojęzycznego nazewnictwa bądź sporządzeniu wyłącznie w języku obcym wymienionych w nim dokumentów.

Nieprzekonujący jest zatem przedstawiony w interpelacji argument, podający w wątpliwość zasadność powyższych regulacji, z uwagi na powszechną praktykę stosowania w obrocie gospodarczym obcojęzycznego nazewnictwa. Ustawodawca nie zabrania bowiem stosowania obcojęzycznych nazw, określeń i wyrażeń, a jedynie nakazuje jednocześnie umieścić stosowne oznaczenia w języku polskim. Związane jest to przede wszystkim z okolicznością prowadzenia takiego obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także z potrzebą zapewnienia ochrony praw uczestników takiego obrotu, niewładających innym językiem niż język polski. Przy tym ustawodawca dopuszcza możliwość stosowania wyłącznie języka obcego w warunkach określonych w art. 8 ust. 1b ustawy o języku polskim.

Nie można również podzielić podniesionej w interpelacji tezy o zbyt daleko idącej ingerencji w prawa i wolności obywatelskie wynikającej z przyjętych w ustawie o języku polskim podstaw odpowiedzialności wykroczeniowej.

Bezdyskusyjne jest, że penalizacja stanowi najbardziej uciążliwy dla jednostki sposób kontroli niepożądanych zachowań. W trakcie rozważań w tym zakresie nie może ujść jednak uwadze, że określone w art. 15 ustawy o języku polskim czyny stanowią wykroczenia, a więc czyny zabronione najniższej rangi, zagrożone jedynie karą wolnościową, jaką jest kara grzywny. Orzekanie w sprawach o te czyny odbywa się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, a więc w trybie postępowania charakteryzującym się dużo mniejszym stopniem obciążeń procesowych dla jego uczestników, niż wynikający z przepisów Kodeksu postępowania karnego, przy jednoczesnym zachowaniu niezbędnych gwarancji procesowych dla obwinionego.

Nie sposób zatem uznać, aby wysokość zagrożeń ustawowych określonych w przepisach karnych ustawy o języku polskim, w postaci kary grzywny w wysokości od 20 do 5000 zł., była w stosunku do społecznej szkodliwości tych czynów nieproporcjonalna. Potrzeba ochrony prawa konsumenta oraz osoby będącej podmiotem stosunku pracy do uzyskiwania stosownej dokumentacji w zrozumiałym dla niej języku, jakim na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dla większości jej obywateli jest język polski, uzasadnia zakres wprowadzonej przepisami art. 15 ustawy penalizacji.

Biorąc pod uwagę wskazane powyżej okoliczności, w ocenie ministra sprawiedliwości nie ma podstaw do podjęcia działań legislacyjnych zmierzających do modyfikacji zakresu odpowiedzialności karnej za czyny określone w art. 15 ustawy o języku polskim, a tym bardziej do uchylenia obowiązujących przepisów.

Równocześnie uprzejmie informuję, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie dysponuje danymi statystycznymi dotyczącymi liczby osób ukaranych za czyny określone w art. 15 ustawy o języku polskim.

Z poważaniem

Sekretarz stanu

Stanisław Chmielewski