Elektroniczne ogłaszanie prawa

Zapraszam do lektury nadesłanej pracy magisterskiej, zatytułowanej "Elektroniczne ogłaszanie prawa". Autorem pracy jest Maciej Róg. Praca magisterska napisana pod kierunkiem dra hab. Włodzimierza Gromskiego w Uniwersytecie Wrocławskim, na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii, w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa (Wrocław 2006).

Elektroniczne ogłaszanie prawa

Maciej Róg

Niniejszy dokument zawiera jedynie wybór z pracy. Cała praca znajduje się w pliku mgr_m_rog.pdf (828 Kb).

Uwagi dotyczące cytowania:
Maciej Róg, "Elektroniczne ogłaszanie prawa." Wrocław 2006 http://www.vagla.pl

Spis treści
Wstęp.
1. Jawność prawa
1.1. Ogłaszanie prawa a jego jawność
1.2. Jawność informacji
1.3. Przedmiot jawności prawa
1.4. Podmioty jawności prawa
1.5. Obieg informacji prawnej
1.6. Istota jawności prawa
1.7. Funkcje jawności prawa
1.7.1. Funkcja oddziaływająca i informująca
1.7.2. Funkcja uwierzytelniająca
1.7.3. Funkcja demokratyczna i kontrolna
1.7.4. Funkcja etyczna

2. Ogłaszanie prawa
2.1. Zarys problematyki
2.1.1. Moc wiążąca
2.1.2. Obligatoryjność ogłoszenia
2.1.3. Warunek obowiązywania
2.1.4. Zakres przedmiotowy
2.1.5. Forma ogłaszania
2.1.6. Wydawca
2.1.7. Terminy ogłoszenia oraz wejścia w życie
2.2. Historia ogłaszania prawa
2.3. Ogłaszanie prawa w Polsce – stan dotychczasowy
2.4. Ogłaszanie prawa europejskiego
2.5. Błędy w ogłaszaniu prawa

3. Elektroniczna forma ogłaszania prawa
3.1. Historia elektronicznych systemów informacji prawnej
3.2. Postać elektroniczna czynności ogłaszania prawa
3.3. Autentyczność elektronicznego tekstu prawnego
3.4. Infrastruktura techniczna
3.5. Nowe pola wykorzystania ogłaszania prawa
3.6. Wdrażanie ogłaszania prawa w nowej formie

4. Elektroniczna forma dzienników urzędowych w Polsce
Podsumowanie. Ewolucja technologii ogłaszania prawa

Bibliografia
Akty prawne

Wstęp

Prawo to szczególnego rodzaju system oddziaływania na daną społeczność za pomocą reguł postępowania. Jego podstawą jest obieg wiadomości o normach prawnych pomiędzy członkami tej społeczności i samym prawodawcą. Do tego ostatniego należy główna rola w tym, aby zapewnić efektywność komunikacji w prawie, w tym zwłaszcza, aby dobrać ku temu odpowiednie środki. Jednym z takich środków jest ogłaszanie tekstów ustanowionych aktów normatywnych. Ogłaszanie współtowarzyszy prawu niemal od jego początku, od kiedy pojawiło się prawo stanowione. Do jego przekazywania na odległość, jak i utrwalania w czasie, stosowano różne dostępne w danym czasie technologie informacyjne. Alfabet i technika drukarska w istotny sposób zdążyły już wpłynąć tak na rozwój prawa jak i jego znajomość. Natomiast stosunkowo niedawno pojawiła się technologia oparta na informacji w postaci elektronicznej – komputery oraz sieci teleinformatyczne. Rozpoczęta kilkanaście lat temu „dygitalizacja” procesów informacyjnych i komunikacyjnych przebiega w zawrotnym tempie. W końcu taką formę wykonywania zadań publicznych coraz częściej przyjmuje samo państwo.

Faktem jest, że coraz częściej różne przepisy prawne można przeczytać korzystając z komputera. Sprzedają je różni wydawcy prywatni, a w Internecie można znaleźć mnóstwo tekstów prawnych zupełnie za darmo, tak prywatnych jak i półoficjalnych. Jest tylko jeden drobny szczegół – źródłom takim nie zawsze można ufać. Zarówno sporządzanie i umieszczanie tekstów pierwotnych jak i ujednoliconych aktów prawnych wymaga udziału osób, które nie mogą zagwarantować, że się nigdzie nie pomyliły, oraz sprzętu i oprogramowania, nad którymi kontrola może być przejęta przez podmioty nieuprawnione. Być może błędy takie zdarzają się rzadko, ale ich skutki wobec zasady ignorantia iuris nocet mogą być poważne.

W efekcie, dopiero wraz z pojawieniem się niektórych środków technicznych do uwierzytelniania dokumentów w formie elektronicznej, a zwłaszcza podpisu elektronicznego, różne kraje zaczęły publikować swoje prawa oficjalnie na stronach internetowych, nadając takim publikacjom charakter wiążący. Austria, Belgia, Francja, Estonia, Wielka Brytania – to kraje, w których w różnej postaci już występuje autentyczne (wiążące) elektroniczne ogłaszanie prawa. Podobną drogą postanowiła pójść Polska.

Celem niniejszej pracy jest analiza różnych aspektów związanych z elektroniczną formą ogłaszania aktów normatywnych, ze szczególnym uwzględnieniem: przyczyn i form ogłaszania prawa (rozdz. 1); ewolucyjnego charakteru przemian technologicznych wykorzystywanych do ogłaszania prawa (rozdz. 2.2 i 3.1); oraz uwarunkowań polskiego porządku prawnego przed (rozdz. 2.3 i nn.) i po 1 lipca 2006 r. (rozdz. 4). Jej celem jest także próba określenia ogólnych i wspólnych problemów, jakie towarzyszą dowolnemu prawodawcy przy projektowaniu systemu ogłaszania prawa stanowionego w tradycyjnych formach (rozdz. 2.1) oraz w formie elektronicznej (rozdz. 3.2 i nn.).

W literaturze nie rozpatrywano dotychczas głębiej istoty jawności prawa. W niniejszej pracy podjęto próbę bliższego określenia jej zakresu przedmiotowego i podmiotowego, charakteru, źródła i celów. Jawność została tutaj potraktowana jako zagadnienie nadrzędne wobec wszelkich form oficjalnego ogłaszania przepisów prawa.

Niniejsza praca przede wszystkim przedstawia problemy i zagadnienia, przed jakimi staje ustawodawca pragnący udostępniać obywatelom teksty aktów prawnych drogą elektroniczną. Jest to stosunkowo nowe zagadnienie, które nie było jeszcze głębiej analizowane w Polsce. W związku z czym istnieje w tym zakresie potrzeba sięgnięcia do zagranicznych doświadczeń i osiągnięć nauki prawa. Ich wyrazem są wykorzystane tutaj materiały w języku angielskim, przygotowane zwłaszcza w ramach Europejskiego Forum Periodyków Urzędowych oraz serii konferencji poświęconych różnym aspektom systemów informacyjnych w zakresie prawa.

Brak natomiast miejsca na szerszą analizę prawnoporównawczą systemów elektronicznego ogłaszania w poszczególnych krajach, w tym także elektronicznego raportowania spraw sądowych w krajach kręgu common law. Poza zakresem niniejszej pracy pozostaje ponadto ogłaszanie aktów prawnych innych niż akty normatywne, zamówień publicznych oraz innych informacji o charakterze publicznym.

Jak zauważył H. Innis, „punkty zwrotne w rozwoju systemów komunikacji – kiedy przy przechodzeniu od starych do nowych form wahadło znajduje się w środku, zanim ostatecznie zatriumfuje nad starym – to okresy szczególnie płodne intelektualne. Znajdując się w korzystnym punkcie obserwacji, mogąc porównać stare i nowe media, mamy jedyną w swoim rodzaju okazję do odnotowania, jak wzajemnie na siebie oddziałują, lepszego zaobserwowania ich podstawowej struktury, lepszego zrozumienia ich wpływu na nas samych”.

Bibliografia

Administration on the Net. An ABC Guide to E-Government in Austria, Federal Chancellery of Austria, 2004 <http://europa.eu.int/idabc/servlets/Doc?id=21452> (PDF) poprzez stronę <http://europa.eu.int/idabc/en/document/4509>, dostęp 27.04.2006
Arnold-Moore Timothy, Clemes Jane, Connected to the Law: Tasmania Legislation Using EnAct, “The Journal of Information, Law and Technology” 2000 (1), <http://ww2.wawrick.ac.uk/fac/soc/law/elj/jilt/2000_1/arnold/>, dostęp: 24.11.2005
Arnold-Moore Tim, XML and legislation, “Computerisation of Law Resources” nr 29/2003 <http://www.worldlii.org/au/other/CompLRes/2003/29.html>, dostęp: 25.11.2005
Bagola Holger, The use of SGML and XML at the Publications Office, OPOCE <http://publications.europa.eu/shared/docs/opoce/useofSGMLandXML-WEB-OP.pdf> poprzez stronę <http://publications.europa.eu/general/suppliers_pl.html>, dostęp: 10.05.2006
Barber Bejamin R., Which technology for which democracy? Which democracy for which technology?, “International Journal of Communications Law and Policy”, Issue 6, Winter 2000/2001 <http://ijclp.org/>
Barcz J. (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Wyd. Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2003
Bartoszewicz Michał, Urzędowa publikacja budżetu, „Wspólnota” nr 8/2001 z 24.02.2001, s. 45
Bartoszewicz Michał, Zdaniem sędziów NSA, „Wspólnota” nr 20/2001 z 19.05.2001, s. 45
Bernarczyk Michał, Jabłoński Mariusz, Wygoda Krzysztof, Biuletyn Informacji Publicznej. Informatyzacja administracji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005
Bernarczyk Michał, Urzędowy falstart informatyczny, „Rzeczpospolita” nr 268 z 17.11.2005
Biagioli C. (i inni), An XML Editor for Legislative Drafting, przedstawione na 15th Annual International Conference on Legal Knownledge and Information Systems, Londyn, Wielka Brytania, 16.12.2002, <http://www.lri.jur.uva.nl/~winkels/eGov2002/Biagioli.pdf> poprzez stronę konferencji: <http://www.lri.jur.uva.nl/~winkels/eGov2002/egov2002.html>, dostęp: 03.03.2006
Biała Księga Nowego BIP, autor główny Michał Bukowski (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Departament Informatyzacji), Warszawa 2006 <http://meta.bip.gov.pl/biala_ksiega_nowego_bip.pdf> poprzez stronę <http://meta.bip.gov.pl/>, dostęp: 30.03.2006
Boer Alexander, Hoekstra Rinke, Winkels Radboud, METALex: Legislation in XML, (w:) Trevor Bench-Capon i inni (red.), Legal Knowledge and Information Systems: JURIX 2002: The Fifteenth Annual Conference, IOS Press 2002, <http://www.jurix.nl/pdf/j02-01.pdf> poprzez stronę <http://www.jurix.nl/index.php? option=com_proceedings&Itemid=30&catid= 1 02 >, dostęp: 13.10.2005
Bolioli Andrea, Dini Luca, Mercatali Pietro, Romano Francesco, For the Automated Mark-Up of Italian Legislative Texts in XML, (w:) Trevor Bench-Capon i inni (red.), Legal Knowledge and Information Systems: JURIX 2002: The Fifteenth Annual Conference, IOS Press 2002, <http://www.jurix.nl/pdf/j02-03.pdf> poprzez stronę <http://www.jurix.nl/index.php?option=c o m_proceedings&Itemid=30&catid=92 >, dostęp: 13.10.2005
Bolufer Jean-Paul, Electronic archiving of the Official Journal, przedstawione na 2. spotkaniu członków European Forum of Official Gazettes, Kopenhaga, Dania, 8-9.09.2005, <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/data/ prod/html/05-09-06%20docdef%f%208%20Bolufer%20I.pdf> poprzez stronę <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/data/prod/html/act12.htm>, dostęp: 22.11.2005
Bolufer Jean-Paul, Organisation and roles of official journals, przedstawione na 1. spotkaniu członków European Forum of Official Gazettes, Wiedeń, Austria, 8-9.09.2004, <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/data/prod/html/act113en.htm> poprzez stronę <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/data/prod/html/act11.htm>, dostęp: 21.11.2005
Butkiewicz Marcin, Internet w instytucjach publicznych. Zagadnienia prawne, Difin, Warszawa 2006, s.74-82 oraz 82-84
Ciapała Jerzy, Zagadnienia określenia prawnych form aktów prawa miejscowego i ich publikacji, „Przegląd Legislacyjny” nr 2(42)/2004, s. 83-92
van Damme Albert, Publishing the law: Belgium's choice, (w:) The legislative..., s. 55-60
Duniewska Zofia, Wymóg przestrzegania prawa a jego publikacja, „Edukacja Prawnicza” 1995 r. nr 2 s. 35-37; nr 4 s. 81-84
van Erp Sjef, Access to Public Information: A Fundamental Right (artykuł wstępny), “Electronic Journal of Comparative Law” Vol. 3.3, December 1999 <http://www.ejcl.org/33/editor33.html>, dostęp: 25.11.2005
Fuller Lon Luvios, Moralność prawa, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004, s. 41-43
Garlicki Leszek, Kto prostuje błędy w tekście ustawy? Polemika z artykułem Piotra Radziewicza pt. »O sprostowaniu błędów w konstytucji i innych aktach prawnych«, „Przegląd Sejmowy” nr 2(49)/2002, s. 69-74
di Giorgi R.M., Nannucci R., A legal hypertext system, (w:) J.A.P.J. Breuker i inni (red.), Legal Knowledge Based Systems: Information Technology and Law, Koninklijke Vermande, Lelystad 1992, <http://www.jurix.nl/pdf/j92-20.pdf> poprzez stronę <http://www.jurix.nl/ i ndex.php?option=com_proceedings&Itemid=30&catid=92 >, dostęp: 13.10.2005
Górzyńska Teresa, Kilka słów o prawie do informacji i zasadzie jawności, s. 115 i nn. (w:) Państwo prawa. Administracja. Sądownictwo. Prace dedykowane prof. dr hab. Januszowi Łętowskiemu w 60. rocznicę urodzin, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999
Górzyńska Teresa, Prawo do informacji i zasada jawności administracyjnej. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Konstytucyjnego, Zakamycze, Kraków 1999
Grabowska A., Ryzykowne zaufanie do interpretacji ministra, „Rzeczpospolita” z 5.01.2006 nr 4 (7298) s. C2
Gränström Claes, Społeczny dostęp do informacji archiwalnej, „Archeion” t. CI, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2000
Gwiżdż Andrzej, Zagadnienie jawności prawa, Studia Prawnicze nr 1-2/1981, s. 91-98
Hietanen Aki, Electronic publication of legislation: methods of authentification of the texts, przedstawione na 2. spotkaniu członków European Forum of Official Gazettes, Kopenhaga, Dania, 8-9.09.2005, <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/data/prod/html/05-09-06% 20doc-def%206%20Hietanen.pdf> poprzez stronę <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/data/prod/html/act12.htm >, dostęp: 22.11.2005
Jabłońska-Bonca Jolanta, Zieliński Maciej, Aspekty jawności prawa, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” nr 3/1988
Jabłońska-Bonca Jolanta, Prawo powielaczowe. Studium z teorii państwa i prawa, Uniwersytet Gdański, Zeszyty Naukowe, Rozprawy i Monografie nr 101, Gdańsk 1987 Jakość prawa, praca zbiorowa, Dom Wydawniczy ABC, 1996
Jankiewicz Adam, Aby wszystkim przystępne było, co wszystkich obchodzi... Z dziejów promulgacji prawa w Rzeczypospolitej (słowo wstępne), materiały Wystawy TK 500-lecie..., <http://www.polska.pl/spec/wystawa2005/wstep.htm>, dostęp: 7.05.2005
Jaskiernia Jerzy, Zasady demokratycznego państwa prawnego w sejmowym postępowaniu ustawodawczym, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999
Kalinowska Beata, Wojewodom też się nie podoba, „Wspólnota” nr 26/2001 z 30.06.2001, s. 46-47
Kennedy Carol, The Canada Gazette: A vehicle for Canadians to access and participate in the regulatory process, (w:) The legislative..., s. 21-23
Kodela László (red.), Official Journals of the Member States of the European Union, Magyar Hivatalos Közloönykiadó, Budapest 2004 <http://www.mhk.hu/official/journals.pdf> poprzez stronę <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/data/prod/html/act.htm>, dostęp: 22.11.2005
Kolasińska Elżbieta, Rot Henryk, Podstawy cybernetyki i informatyki prawniczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983
Krawiec Stanisław, Malik Paweł, Systemy informacyjne w zakresie prawa i administracji. Przewodnik metodyczny, Wyższa Szkoła Administracji w Bytomiu, Bytom 2005
Kustra Ewa, Podstawy teorii legislacji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Skrypty i teksty pomocnicze, Toruń 1982
Lamentowicz Wojciech, Destrukcja normatywności, s. 261 i nn. (w:) Kultura prawna i dysfunkcjonalności prawa, praca zbiorowa, Uniwersytet Warszawski, Wydział Prawa i Administracji, Warszawa 1988, tom I
Levinson Paul, Miękkie ostrze, czyli historia i przyszłość rewolucji informatycznej, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A., Warszawa 2006
Liebwald Doris, Schweighofer Erich, Integrating the Teaching of Process Models in the Law Curricula on the Example of the Austrian E-Law Project, “The Journal of Information, Law and Technology” 2003 (1) poprzez stronę <http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/law/elj/jilt/2003_1/liactes/liactes_papers/ >, dostęp: 3.05.2006
Liebwald Doris, The Austrian eLaw Project, przedstawione na 15th Annual International Conference on Legal Knownledge and Information Systems, Londyn, Wielka Brytania, 16.12.2002, <http://www.lri.jur.uva.nl/~winkels/eGov2002/Liebwald.pdf> poprzez stronę konferencji: <http://www.lri.jur.uva.nl/~winkels/eGov2002/egov2002.html>, dostęp: 03.03.2006
Lorek Zdzisław, Niekonsekwentne ujednolicenie, „Wspólnota” nr 4/2001 z 27.01.2001, s. 44-45
Łętowscy Ewa i Janusz, Prawo w systemie funkcjonowania państwa, (w:) Jakość...
Łopatka Adam, Kryteria jakości prawa, (w:) Jakość...
Martin Peter W., Digital Law: Some Speculations on the Future of Legal Information Technology, NCAIR Sponsored Program on the Future of Legal Information Technology, 1995, <http://www.law.cornell.edu/papers/fut95fnl.htm> poprzez stronę <http://www.law.cornell.edu/papers/>, dostęp: 11.05.2006
Martin Peter W., Pre-digital law: How prior information technologies have shaped access to and the nature of law, przedstawione m. in. na konferencji Crown copyright in cyberspace, University of Montreal, Faculty of Law, Centre for Research and Public Law Conference, 12.05.1995, <http://www.lexum.umontreal.ca/conf/dac/en/martin/ martin.html> poprzez stronę <http://www.lexum.umontreal.ca/conf/dac/en/index.html>, dostęp: 11.05.2006
Matthijssen Luuk, A task-based hyperindex for legal databases, (w:) R.W. van Kralingen i inni (red.), Legal Knowledge Based Systems: Foundations of legal knowledge systems, Tilburg University Press, Tilburg 1996, <http://www.jurix.nl/pdf/j96-06.pdf> poprzez stronę <http://www.jurix.nl/index.php?option=com_proceedings & Itemid=30&catid=96>, dostęp: 13.10.2005
McMahon Tom, Improving Access to the Law in Canada With Digital Media, “Government Information in Canada (Information gouvernementale au Canada)” No 16 (March 1999) <http://www.usask.ca/library/gic/16/mcmahon.html>, dostęp: 25.11.2005
Mendys Wacław, Dziennik Ustaw w Internecie, „Rzeczpospolita” nr 78 (5243) z 2.04.1999, s. 16
Michalska Anna, Wronkowska Sławomira, Zasady tworzenia prawa, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 1983, rozdz. VII (s. 113 i nn.)
Moens Marie-Francine, XML Retrieval Models for Legislation, (w:) Thomas F. Gordon, Legal Knowledge and Information Systems: Jurix 2004: The Seventeenth Annual Conference, IOS Press, Amsterdam 2004, <http://www.jurix.nl/pdf/j04-02.pdf> poprzez stronę <http://www.jurix.nl/index.php?option=com_proceedings& Itemid=30&catid=106>, dostęp: 07.03.2006
Morawski Lech, Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Dom Organizatora, Toruń 2002
Mucha Monika, Obowiązki administracji publicznej w sferze dostępu do informacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, s. 98-110
Nielsen Soren Broberg, Bagola Holger, Use of XML for the production and distribution of the official gazettes, przedstawione na 2. spotkaniu członków European Forum of Official Gazettes, Kopenhaga, Dania, 8-9.09.2005, <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ o jf/info/data/prod/html/05-09-06%20doc-def%2010%20Nielsen%20I.pdf > poprzez stronę <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/data/prod/html/act12.htm>, dostęp: 22.11.2005
Ochendowski Eugeniusz, Zagadnienia publikacji aktów normatywnych, (w:) Instytucje współczesnego prawa administracyjnego. Księga Jubileuszowa Prof. zw. dra hab. Józefa Filipka, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2001
Odrowąż-Sypniewski Wojciech, Sprostowanie błędu w druku sejmowym, „Ekspertyzy i Opinie Prawne” (biuletyn Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu) nr 3(48)/2002, s. 28-33, <http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/biul48.pdf>, dostęp: 10.11.2004
Okresek Wolf, The E-Recht project – Austria's solution to the authentic electronic publication of Federal Law, (w:) The legislative..., s. 76-80
Orzechowski Remigiusz, Publikacja aktów normatywnych i organy publikacyjne w PRL, „Państwo i Prawo” nr 6/1968, s. 943-955
Palmirani Monica, Brighi Rafaella, An XML Approach for Italian Legislation Acts, przedstawione na 15th Annual International Conference on Legal Knownledge and Information Systems, Londyn, Wielka Brytania, 16.12.2002, <http://www.lri.jur.uva.nl/~winkels/eGov2002/ P almirani.pdf > poprzez stronę konferencji: <http://www.lri.jur.uva.nl/~winkels/eGov2 0 02/egov2002.html >, dostęp: 03.03.2006
Petzel Jacek, Informatyka prawnicza. Zagadnienia teorii i praktyki, LIBER, Warszawa 1999
Pietruch-Reizes Diana, Biblioteka i informacja w systemie parlamentarnym Unii Europejskiej i Rady Europy, Prace Naukowe UŚ nr 2310, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005
Pietruch-Reizes Diana, Rozwój środków przekazu informacji o prawie, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1992
Poulin Daniel, Open access to law in developing countries, “First Monday”, vol. 9, ? 12 (December 2004), <http://firstmonday.org/issues/issue9_12/poulin/index.html>, dostęp: 11.05.2006
Prawne problemy systemów informatycznych. Materiały konferencji informatyki prawniczej, Wrocław 1976
Proces prawotwórczy w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego dotyczące zagadnień związanych z procesem legislacyjnym, wyd. czwarte, Biuro Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2005, <http://www.trybunal.gov.pl/epublikacje / d ownload/proces_prawotworczy.pdf > poprzez stronę <http://www.trybunal.gov.pl/>, dostęp: 30.03.2006
Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, 5. wyd., Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2002
Radziewicz Piotr, O sprostowaniu błędów w konstytucji i innych aktach prawnych, „Przegląd Sejmowy” nr 2(49)/2002, s. 55-67
Radziewicz Piotr, Zasadność nowelizacji ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, „Zeszyty Prawnicze” (biuletyn Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu) nr 3/2004, s. 73-76
Raport o stanie prawa, oprac. Rada Legislacyjna przy Prezesie Rady Ministrów; Instytut Organizacji, Zarządzania i doskonalenia kadr, Warszawa 1986 Reding Viviane, Opening remarks, (w:) The legislative..., s. 52-54
Rot Henryk, Ogłaszanie aktów prawotwórczych de lege ferenda, „Państwo i Prawo” nr 1/1978, s. 48-60
Rot Henryk, Ogłaszanie aktów prawotwórczych (ujęcie komparatystyczne), (w:) tenże (red.), Państwo – Prawo – Społeczeństwo. Zbiór studiów, „Acta Universitatis Wratislaviensis” No 1313, Prawo CCVI, Wrocław 1992, s.155-163
Rot Henryk, Wstęp do nauk prawnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998, s. 57-65
Rozmaryn Stefan, Podpisanie i ogłoszenie ustawy w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, „Państwo i Prawo” nr 1/1959, s.3-26
Safjan Marek, Zdobywanie wiedzy o obowiązującym prawie zaczyna być już sztuką, „Rzeczpospolita” nr 40 (6420) z 17.02.2003, s. C2
Schaad Andreas, Spadone Pascal, Weichsel Helmut, A case study of separation of duty properties in the context of the Austrian »eLaw« process, 2005, <http://www.eurecom.fr/~nsteam/eJustice/WP6/Documents/Public/ eJustice_ACM_SAC_OE_2005.pdf>, dostęp: 27.04.2006 Scheidecker Katia, Using electronic texts in the law profession, (w:) The legislative..., s. 72-75
Sommer Jerzy, Instytucja publikacji przepisów w systemie prawnym Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej, „Acta Universitatis Wratislaviensis” No 163, Prawo XXXVIII, Wrocław 1972, s. 72-177
Stobiecki Eugeniusz, Praktyka ogłaszania przepisów prawa miejscowego, „Gospodarka administracja państwowa” nr 12 z 11.06.1988, s. 37-39
Studnicki Franciszek, Cybernetyka i prawo, Wiedza Powszechna, Warszawa 1969
Studnicki Franciszek, Nowe środki udostępniania treści prawa pozytywnego jednostce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1978, Prace Prawnicze nr 81, s. 111-134
Studnicki Franciszek, Obecna rola zasady – nie można zasłaniać się nieznajomością prawa, „Studia Cywilistyczne” 1967 t. X, s. 3 i nn.
Studnicki Franciszek, Projekt założeń wstępnych dla budowy zautomatyzowanego systemu informacyjnego FORUM, na użytek Sejmu PRL, „Studia Cywilistyczne” t. XXVIII s. 89-145
Studnicki Franciszek, Przepływ wiadomości o normach prawa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” CXIX, Prace Prawnicze, Zeszyt 22, Kraków 1965
Studnicki Franciszek, Wprowadzenie do informatyki prawniczej. Zautomatyzowane wyszukiwanie informacji prawnej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978
Studnicki Franciszek, Znajomość i nieznajomość prawa, „Państwo i Prawo” nr 4/1962, s. 578 i nn.
Studnicki Franciszek, Fall J., Łachwa A., Stabrawa E., Odesłania w tekstach prawnych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Prace Prawnicze, z. 136, Kraków 1990
Susskind Richard, Transforming the Law. Essays on Technology, Justice and the Legal Marketplace, Oxford University Press, 2000
Svoboda Werner Robert, Current state of publication of legislation in the EU Member States, przedstawione na 2. spotkaniu członków European Forum of Official Gazettes, Kopenhaga, Dania, 8-9.09.2005, <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/data/prod/html/05-09-06 % 20doc-def%205%20Svoboda.pdf > poprzez stronę <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ o jf/info/data/prod/html/act12.htm >, dostęp: 22.11.2005
Svoboda Werner Robert, Evaluation of part II of the Forum questionnaire: “Publication of legislation and calls for tender”, przedstawione na 1. spotkaniu członków European Forum of Official Gazettes, Wiedeń, Austria, 8-9.09.2004, <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/ i nfo/data/prod/html/114en.pdf > poprzez stronę <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/ d ata/prod/html/act11.htm >, dostęp: 22.11.2005
Szewc Andrzej, Rola i znaczenie informacji o prawie. Prawo jako przedmiot informacji, (w:) Andrzej Szewc (red.), Informacja naukowo-techniczna a prawo, Uniwersytet Śląski, Katowice 1984, s. 11-45
Tafiłowski Piotr, Nowy żywioł – szlachecki sejm walny (tło historyczne), materiały Wystawy TK 500-lecie..., <http://www.polska.pl/spec/wystawa2005/historia/article,Nowy_zywiol_szlache c ki_sejm_walny,id,166164.htm >, dostęp: 7.05.2005
Taranowicz Ryszard, Ogłaszanie przepisów prawa miejscowego, „Gospodarka administracja państwowa” nr 17 z 20.08.1988, s. 41-43
The legislative process. Digital legislation: why not and why not now?, sprawozdanie z konferencji z okazji 50. rocznicy powstania Dziennika Urzędowego Wspólnot Europejskich, Luksemburg 10.04.2003, <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/ info/data/prod/html/Proceedings%20 L ux%2003-04-10-web.pdf > poprzez stronę <http://forum.europa.eu.int/irc/opoce/ojf/info/ d ata/prod/html/act.htm >, dostęp: 22.11.2005
Treadwell Jane, Free Access to the Law: The Strange Case of New Zealand, “The Journal of Information, Law and Technology” 2000 (1), <http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/ law/elj/jilt/2000_1/austlii/treadwell/>, dostęp: 24.11.2005
Turska Anna, Możliwa a rzeczywista znajomość prawa, „Państwo i Prawo” nr 1/1964, s. 20-22
Turska Anna, O fikcji powszechnej znajomości prawa, „Państwo i Prawo” nr 9/1957, s. 307-324
Uruszczak Wacław, Statuty Kazimierza Wielkiego jako źródło prawa polskiego, <http://www.law.uj.edu.pl/users/khpp/nihil_novi.htm> (z odnośnikami 30-37), materiały Wystawy TK 500-lecie..., dostęp: 30.03.2006
Waglowski Piotr, Kiedy ogłaszanie aktów prawnych w formie elektronicznej, <http://prawo.vagla.pl/node/5805>, dostęp: 03.12.2005
Waglowski Piotr, Powszechna znajomość prawa, <http://www.vagla.pl/node/4143>, dostęp: 3.12.2005; (także w:) tenże, Prawo..., s. 30-36
Waglowski Piotr, Prace nad elektronicznym ogłaszaniem aktów prawnych, opublikowane 17.12.2005, <http://prawo.vagla.pl/node/5860>, dostęp: 30.12.2005
Waglowski Piotr, Prawo w sieci. Zarys regulacji i internetu, Helion, Gliwice 2005
Weichsel Helmut, The electronic production and publication of legislative texts in Austria, przedstawione na konferencji Legislative XML, Klagenfurt, Austria, 16-18.11.2005, plik PDF poprzez podstronę witryny <http://www.verwaltungsakademie.ktn.gv.at/>, dostęp: 16.11.2005
Wojciechowski Maciej, Niektóre aspekty tzw. autentyczności tekstów prawnych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” nr 4/2003, s. 65-77
Wronkowska Sławomira, Postulat jasności prawa i niektóre metody jego realizacji, „Państwo i Prawo”, nr 10/1976, s. 19-33
Wronkowska Sławomira, Problemy racjonalnego tworzenia prawa, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Prawo nr 108, Poznań 1982
Wronkowska Sławomira, Publikacja aktów normatywnych – Przyczynek do dyskusji o państwie prawnym, (w:) G. Skąpska (red.), Prawo w zmieniającym się społeczeństwie, Kraków 1992, s.335-348
Wronkowska Sławomira, Zieliński Maciej, Komentarz do zasad techniki prawodawczej z dnia 20 czerwca 2002 r., Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2004
Wronkowska Sławomira, Zieliński Maciej i Ziembiński Zygmunt, Zasady prawa. Zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1974
Wronkowska Sławomira, Ziembiński Zygmunt, Zarys teorii prawa, Ars boni et aequi, Poznań 1997
Wrońska Ariadna, Ośrodki informacji europejskiej w Szczecinie. Struktura. Działalność. Współpraca, s. 109-121 (w:) Społeczeństwo informacyjne w perspektywie nowego tysiąclecia. V Krajowe Forum Informacji Naukowej i Technicznej, Zakopane 18-21 października 1999, wyd. przez Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej, Warszawa 2000
Wróblewski Jerzy, Informatyka prawnicza – możliwości zastosowania cybernetyki, „Państwo i Prawo” nr 3-4/1971, s. 639-655
Wróblewski Jerzy, Rozumienie prawa i jego wykładnia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1990
Wróblewski Jerzy, Teoria racjonalnego tworzenia prawa, Wrocław 1985, s. 325-343 (rozdz. 18. Informatyka prawnicza a tworzenie prawa)
Wróblewski Jerzy (red.), Wstęp do informatyki prawniczej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985
Wróblewski Jerzy, Zagadnienie jednolitości i pewności tekstów prawnych, „Państwo i Prawo” nr 3/1966, s. 539-554
Wystawa Trybunału Konstytucyjnego p.t. »500-lecie ustanowienia zasady promulgacji prawa w Rzeczypospolitej Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego«, maj 2005 r., <http://www.polska.pl/spec/wystawa2005/>, dostęp: 7.05.2005 Zieliński Adam, Pewność prawa, (w:) Jakość...