Interpelacja w sprawie spamu

Dla zdecydowanej większości użytkowników Internetu spam jest zmorą poczty elektronicznej. W niezabezpieczonej przed spamem skrzynce może dziennie pojawiać się od kilku do kilkudziesięciu tego rodzaju listów. Internauci bombardowani są przez e-maile reklamujące m.in. usługi, kredyty ratalne itp.

W świetle prawa rozsyłanie przez różne firmy i instytucje materiałów, które zawierają treści np. reklamowe, oferty szkoleń, jest zabronione, jeżeli użytkownik poczty elektronicznej nie wyraził na to zgody.

Panie Premierze! Może należałoby pójść w ślady Stanów Zjednoczonych, gdzie obowiązują przepisy blokujące wysyłanie spamów uciążliwych dla odbiorcy, niechcianych i bardzo często opatrzonych fałszywymi adresami nadawcy wiadomości.

Z uwagi na powyższe oraz w trosce o dobro użytkowników poczty elektronicznej zobowiązany jestem do zadania Panu Premierowi pytań, na które oczekuję odpowiedzi:

1. Czy zamierza Pan przedsięwziąć kroki zmierzające do blokady wysyłania spamów do internautów, którzy nie wyrazili na to zgody?

2. Czy Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów mógłby szybciej reagować na sygnały zgłaszane przez internautów dotyczące niezamówionych spamów?

W ramach przygotowań Polski do członkostwa w Unii Europejskiej do prawa polskiego wdrożone zostały m.in. unijne standardy w zakresie handlu elektronicznego. Podstawę tej implementacji stanowi przede wszystkim uchwalona w dniu 18 lipca 2002 r. ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. Nr 144, poz. 1204), transponująca postanowienia Dyrektywy Rady i Parlamentu Europejskiego nr 2000/31/EC, z dnia 8 czerwca 2000 r., w sprawie niektórych prawnych aspektów usług społeczeństwa informacyjnego w ramach wolnego rynku (zwana dalej dyrektywą o handlu elektronicznym).

Zgodnie z argumentacją wskazaną w uzasadnieniu do projektu ww. ustawy cytowana regulacja stanowi wypełnienie zadań ustawodawczych sformułowanych w dokumencie ePolska, stanowiącym plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006 (przyjętym przez Radę Ministrów 11 września 2001 r.) oraz w dokumencie realizującym program ˝Przedsiębiorczość - Rozwój - Praca˝. Celem wprowadzenia regulacji prawnych sformułowanych w ustawie, zgodnie z przyjętymi założeniami, było ponadto:

1. usunięcie luki prawnej w zakresie unormowania usług świadczonych drogą elektroniczną,

2. wdrożenie regulacji unijnych w harmonizowanej materii oraz

3. zapewnienie użytkownikom korzystającym z komunikacji elektronicznej minimalnych gwarancji w zakresie ochrony prywatności.

Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną stanowi pierwszy krok w drodze do uregulowania niezmiernie trudnej materii, jaką niewątpliwie stanowią zagadnienia związane z szeroko rozumianym handlem elektronicznym; stanowi też ona pierwszą próbę znalezienia ˝lekarstwa˝ na coraz bardziej widoczny na całym świecie problem spamu - w rozumieniu przepisów cytowanej ustawy.

Należy podkreślić, iż omawiana regulacja stanowi w dużej mierze odzwierciedlenie postanowień dyrektywy o handlu elektronicznym i jako taka, przy ocenie przyjętych w niej rozwiązań, nie powinna podlegać żadnym istotnym modyfikacjom. W zakresie ciążących na Polsce zobowiązań istotne jest bowiem jak najpełniejsze przybliżenie (zintegrowanie) rozwiązań przyjmowanych w każdym z państw członkowskich Unii Europejskiej, co w perspektywie ma ułatwić skuteczną, wspólną walkę z niepożądanym zjawiskiem, jakim jest spam.

Nasilające się współcześnie różnego rodzaju działania spamerskie, często fikcyjnych przedsiębiorców, wbrew istniejącej opinii, paraliżują nie tylko europejskie, ale również amerykańskie systemy informatyczne, a w konsekwencji - negatywnie wpływają na sytuację ekonomiczną wszystkich krajów borykających się z tym zagadnieniem. W związku z ogromną skalą problemu na arenie międzynarodowej podejmowane są systematyczne wysiłki mające na celu znalezienie efektywnego rozwiązania tej niewątpliwie istotnej kwestii. W ramach spotkań państw członkowskich OECD podejmowane są szerokie dyskusje i poszukiwane są skuteczne rozwiązania problemu spamingu w internecie. W związku z aktualnością problemu również na kolejne spotkanie krajów członkowskich OECD zaplanowane zostały dalsze dyskusje, jak też wymiana doświadczeń między zainteresowanymi krajami w zakresie tej tematyki (odpowiadając na propozycję ˝prezydencji˝, Polska zgłosiła wolę uczestniczenia przy organizowaniu następnego spotkania grupy roboczej w tym przedmiocie). Podobne działania, m.in. w ramach spotkań grup roboczych i szkoleń, podejmowane są również w ramach instytucji Unii Europejskiej.

Należy nadmienić, iż problem spamu stanowi również systematyczne źródło dyskusji toczących się w ramach spotkań grupy państw tworzących organizację występującą pod nazwą ICPEN (International Consumer Protection and Enforcement Network), której Polska jest stałym członkiem. Na ostatnim spotkaniu grupy w Helsinkach problem spamu był przedmiotem podjętej przez delegacje zgromadzonych krajów debaty. W ramach prowadzonych dyskusji, jak też zaprezentowanych materiałów badawczych, delegacje krajów wymieniły informacje, m.in. dotyczące efektów podejmowanych przeciwko spamerom działań korygujących i sankcjonujących. Przedstawiciele zebranych delegacji (w tym również Federal Trade Comision z USA) potwierdziły wciąż rosnący i jednocześnie daleki od satysfakcjonującego uregulowania problem zjawiska spamu.

Oceniając efekty przeprowadzonych dyskusji, przedstawiające skalę problemu, należy podkreślić, iż niewłaściwe jest przyjmowanie złudnego mniemania, w świetle którego problem spamu ma charakter jedynie europejski, a rozwiązania wprowadzane w USA stanowią ostateczne rozwiązanie problemu i jako takie powinny zastąpić wprowadzane w Polsce standardy unijne. Niewątpliwie istotne jest natomiast czerpanie korzyści z doświadczeń administracji amerykańskiej, z których też Polska korzysta i będzie korzystać w przyszłości.

Mając na względzie powyższe należy uznać, iż zagadnienie poruszone w pytaniu złożonym na ręce Pana Marszałka przez posła Adama Ołdakowskiego oraz posłankę Marię Zbyrowską nie stanowi wyłącznie problemu Polski Jest ono przedmiotem systematycznych zmagań oraz współpracy wielu państw borykających się z tożsamymi dylematami na arenie międzynarodowej. W tym też kierunku coraz częściej podejmowane będą stosowne działania prawne, nie tylko ze strony Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, lecz (jak można przypuszczać) również organów ścigania. Należy ponadto domniemywać, iż stopniowo zauważalny powinien być systematyczny wzrost świadomości prawnej na temat charakteru i możliwości zwalczania zjawiska spamingu wśród wszystkich użytkowników Internetu (zarówno działających ˝w sieci˝ przedsiębiorców, jak też konsumentów).

Odnosząc się do istniejącego w Polsce porządku prawnego, należy podkreślić, iż obowiązująca od dnia 1 marca 2003 r. ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną jest regulacją o tyle nową, iż na obecnym etapie trudno jest ocenić jej skuteczność nie tylko w zwalczaniu problemu spamu, ale również regulacji samej problematyki świadczenia usług drogą elektroniczną. Niewątpliwe mając na względzie trwające wciąż prace nad poszukiwaniem efektywnych rozwiązań w omawianej materii, jak też sugerowane przez ekspertów unijnych braki przy porównaniu materii ustawy do materii dyrektywy o handlu elektronicznym, w przepisach ustawy będą zachodziły zmiany mające na celu uczynienie z tej regulacji skutecznego i kompleksowego mechanizmu ochronnego. Do tego typu posunięć należy m.in. zaliczyć efekty spotkań z ekspertami z krajów unijnych, odbywających się również w Urzędzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów, podczas których specjaliści, m.in. z Francji i Austrii, prezentowali osiągnięcia ich ustawodawców w regulowaniu zagadnień usług świadczonych w Internecie. Wspomnieć należy jedynie o warsztatach z dnia 18 listopada br. na temat wdrożenia do prawa polskiego dyrektywy o handlu elektronicznym, podczas których Pani Daniela Zimmer z Austriackiej Federalnej Izby Pracowników zaprezentowała zebranym uczestnikom opinię na temat implementacji przez Polskę dyrektywy o handlu elektronicznym, z wyszczególnieniem praktycznych problemów z jej stosowaniem, jak też merytorycznych braków w polskiej regulacji. Mając na względzie sugerowane luki w ustawodawstwie krajowym, należy spodziewać się istotnych zmian w tej mierze.

W związku z przedłożonym pytaniem odnoszącym się do istniejących metod przeciwdziałania i penalizowania zjawiska spamu należy wyjaśnić, iż postanowienia ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną przewidują w tym względzie expressis verbis dwie możliwości. Zastosowanie tych środków, jak też całej regulacji, podlega jednak pewnym ograniczeniom (których ze względu na zakres niniejszego wystąpienia nie sposób zaprezentować) w związku z zawężonym zdefiniowaniem w ustawie kluczowego pojęcia, jakim jest ˝informacja handlowa˝ (w dyrektywie sformułowano pojęcie ˝komunikacji handlowej˝), jak też wprowadzonymi wyłączeniami, w ramach których ustawa w ogóle nie będzie miała zastosowania.

W przypadkach, w których zastosowanie ustawy zostało wyłączone, możliwe jest jednak zastosowanie narzędzi, jakie przewidują przepisy kodeksu cywilnego w zakresie ochrony dóbr osobistych.

W świetle art. 10 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną zakazane jest przesyłanie niezamówionej informacji handlowej skierowanej do oznaczonego odbiorcy za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty elektronicznej. Działanie takie stanowi, zgodnie z ustawą, czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 47, poz. 211 ze zm.), uruchamiający działanie m.in. Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Z drugiej strony ustawodawca, mając na względzie ochronę konsumentów indywidualnie pokrzywdzonych nielegalną praktyką spamerów, kwalifikuje ww. działanie jako wykroczenie, zagrożone karą grzywny, ścigane na wniosek pokrzywdzonego (art. 24 ustawy), w trybie postępowania w sprawach o wykroczenia. Za istotne należy uznać przyznane ww. organom kompetencje do eliminowania zjawiska spamu wobec faktu, iż na mocy uprawnień ustawowych Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów podejmuje działania tylko, gdy naruszony lub zagrożony jest interes publiczny. Taka sytuacja nie zachodzi jednak w każdym przypadku, w którym naruszony zostaje interes indywidualnego pokrzywdzonego.

Ze swojej strony UOKiK podejmuje nieustanne działania w kierunku nadzorowania prawidłowości funkcjonowania na rynku przedsiębiorców, w kontekście stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, jak też praktyk polegających na nadużywaniu pozycji dominującej. Jednakże, ze względu na fakt, iż obecnie nie istnieje w Urzędzie żadna wyodrębniona jednostka zajmująca się wyłącznie zagadnieniami handlu elektronicznego, nie sposób w formie kompleksowej podjąć się wszelkich niezbędnych działań eliminujących problematyczną materię.

W uzupełnieniu podanych informacji należy jednakże podkreślić, iż w miarę posiadanych możliwości Prezes Urzędu podejmuje działania w kierunku wyeliminowania praktyk polegających na wysyłaniu konsumentom niezamówionych informacji handlowych, o czym świadczyć powinna m.in. wydana w dniu 30 września 2003 r. w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, przez Delegaturę UOKiK w Lublinie, decyzja o nr 29/03. Wydana na podstawie art. 23 c ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 ze zm.) decyzja uznaje wysyłanie niezamówionych informacji handlowych za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazuje przedsiębiorcy zaniechanie jej stosowania.

Mając na względzie powyższe, uprzejmie informuję, iż bezprawne działania przedsiębiorców, polegające na wysyłaniu na indywidualne konta poczty elektronicznej konsumentów niepożądanych informacji o charakterze handlowym, nie pozostają bez odzewu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jako organu powołanego do przeciwdziałania tego typu nielegalnym praktykom. Jednocześnie, w świetle cytowanych wyżej regulacji należy jeszcze raz podkreślić, iż istotne znaczenie - dla wyeliminowania tego typu praktyk - będą miały rezultaty działań podejmowanych przez krajowe organy ścigania. W tym aspekcie za kluczową należy również uznać funkcję, jaką przy prawidłowym korzystaniu z usług świadczonych za pomocą Internetu, pełni wysoka świadomość konsumentów zarówno co do zakresu przysługujących im uprawnień, jak też co do minimalnych zachowań ochronnych i zapobiegawczych, jakie przy korzystaniu z tego typu usług muszą być zachowane.