Informatyka prawnicza czy informatyczna?

Tak jak obowiązkowa matematyka zdawana na maturze, podstawy Informatyki przyswojone na studiach humanistycznych są niezbędnym warunkiem rozumienia procesów społecznych zachodzących w zmieniającym się społeczeństwie...

Trwa dyskusja dotycząca kształtu informatyki jako dziedziny naukowej. Środowisko informatyków nie jest zgodne, co do zakresu, jaki należałoby nadać tej dyscyplinie. Kładzie się nacisk na to, by powstała definicja - najlepiej w Ministerstwie Nauki i Informatyzacji. Jednocześnie można zaobserwować tendencje do zamykania się grupy zawodowej informatyków. Tak jak to miało miejsce w przypadku zawodów prawniczych (adwokatów, radców prawnych, etc.), tak środowisko informatyków rozważa czy należałoby wprowadzić ograniczenia w dostępie do tego zawodu. Od jakości jego wykonywania coraz częściej zależy np. bezpieczeństwo państwa! Oczywiście należy równolegle zdefiniować poszczególne zawody "informatyczne".

Czy można stwierdzić, że informatyka to dziedzina nauki badająca procesy i prawa rządzące kodowaniem, przechowywaniem, przekształcaniem i przekazywanie informacji? Źródłosłów wskazuje na ścisły związek informatyki z przetwarzaniem automatycznym (informacja i automatyka daje informatykę). A co z informatyką prawniczą? Czy poza "zamykaniem się" zawodów, te dwie dyscypliny: prawo i informatyka, mają ze sobą więcej wspólnego?

Podczas 3. Kongresu Informatyki Polskiej, który miał miejsce w czerwcu 2003 roku, stwierdzono, że faktem jest "Informatyka ekonomiczna". Uzasadnieniem takiego twierdzenia są liczne przedmioty informatyczne wykładane na uczelniach ekonomicznych. Informatyka ekonomiczna istnieje jako niezależny kierunek kształcenia w innych krajach, dając jedynie przykład: w Niemczech czy w Australii.

Dorzucając swoje "trzy grosze" do toczącej się dyskusji pragnę zapytać: Czy jest faktem Informatyka prawnicza?

Wydziały prawa w Polsce prowadzą jednostki dydaktyczne zajmujące się kształceniem w tej dziedzinie. Przykładem może być przedmiot "Informatyka prawnicza" wykładany na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Pracownia Informatyki Prawniczej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, kurs Informatyki prawniczej oferowany w ramach zajęć dydaktycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego... W książce dr. Jacka Petzla "Informatyka prawnicza - zagadnienia teorii i praktyki" (Warszawa, 1999) można zapoznać się nawet ze strukturą Informatyki prawniczej, która "ukazuje współczesny stan jej rozwoju". I tak: Informatyka prawnicza zajmuje się zagadnieniami związanymi z tworzeniem komputerowych systemów wyszukiwania informacji prawnej, zagadnieniami związanymi z tworzeniem systemów automatycznego rozstrzygania oraz zagadnieniami związanymi z tworzeniem systemów faktograficznych.

Przedmiot "Informatyka prawnicza" wykładany jest przez prawników. Może stąd wynikać wątpliwość czy to dziedzina prawnicza czy informatyczna. Co więcej: w świadomości osób niestykających się na co dzień z nowoczesną techniką może się mylić z prawem dotyczącym Informatyki (jak chcą niektórzy: z prawem informatycznym czy z prawem nowoczesnych technologii).

W toczącej się debacie nad definicją zakresu dyscypliny Informatyki środowisko informatyczne powinno przyjrzeć się również opisywanej tu dziedzinie i określić czy Informatyka prawnicza jest częścią Informatyki sensu stricte czy też nie. Być może w ogóle nie ma sensu jej wyodrębniać? A tym czasem, pozostawiając dyskusję samym zainteresowanym (informatykom), postuluję wprowadzenie Informatyki (jakkolwiek by ją zdefiniowano) jako przedmiotu do kursu akademickiego na kierunkach humanistycznych. Mogłoby się to dokonać na podobnej zasadzie, jak w przypadku logiki, ekonomii i prawoznawstwa. Dotyczyć powinno to w szczególności wydziałów prawa, gdzie szkoli się przyszłych urzędników odpowiedzialnych w przyszłości za stanowienie prawa, oraz funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości (prokuratorów, sędziów).

A dlaczego warto kłaść nacisk na informatyczną edukację osób odpowiedzialnych za system prawny i jego kształtowanie? Potrzebę taką obrazuje przykładowo bałagan w definicjach szeroko pojętego społeczeństwa informacyjnego, które można znaleźć w masowo stanowionych ostatnio aktach normatywnych w Polsce.

Jasność regulacji, wiedza obywateli na temat obowiązków nałożonych przez obowiązujące prawo, a szczególnie: spójność systemu prawnego, wymaga stosowania jednolitego i przemyślanego zbioru pojęć i definicji. Należy również mieć na względzie to, że rozwój nowoczesnej technologii jest znacznie szybszy niż proces stanowienia prawa. Uczenie prawników Informatyki może pomóc w przyszłości w znajdowaniu definicji na tyle uniwersalnych, by godziły abstrakcyjny stan faktyczny (regulowany przez przepis), z precyzją rozwiązań informatycznych czy teleinformatycznych.

Informatyka wchodzi w interakcję z wieloma innymi dziedzinami. Prawo reguluje przeróżne stosunki społeczne. Tak jak obowiązkowa matematyka, zdawana na maturze, podstawy Informatyki przyswojone na studiach humanistycznych są, w moim odczuciu, niezbędnym warunkiem rozumienia procesów społecznych zachodzących w zmieniającym się społeczeństwie - we wszystkich dziedzinach, które wykorzystują tę właśnie informatykę w praktyce.