Adres elektroniczny

P. Waglowski, Adres elektroniczny [w] J. Kisielnicki, J. K. Grabara, J. S. Nowak (red.) Informatyka w gospodarce globalnej - problemy i metody. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa-Szczyrk 2003, str. 469

W dniu 10 marca weszła w życie ustawa z dnia 18 lipca 2002 roku o świadczeniu usług drogą elektroniczną (dalej w tekście przywoływana jako usude). Ustawa to wprowadza do polskiego systemu prawnego kilka nowych pojęć, które należy interpretować w związku z brzmieniem istniejących już regulacji, w szczególności ustawy prawo telekomunikacyjne czy ustawy o ochronie danych osobowych. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżyć wzajemne relacje pomiędzy takimi pojęciami jak: adres elektroniczny, system teleinformatyczny czy środki komunikacji elektronicznej. Problematyka jest skomplikowana...

Adres elektroniczny to oznaczenie systemu teleinformatycznego umożliwiające porozumiewanie się za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty elektronicznej (art. 2 ust. 1 uśude).

Skoro adres elektroniczny to w pierwszej kolejności “oznaczenie systemu teleinformatycznego” – przyjrzyjmy się definicji tego pojęcia. Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną wprowadza definicję systemu teleinformatycznego w art. 2 ust. 3. “System teleinformatyczny” to zespół współpracujących ze sobą urządzeń informatycznych i oprogramowania, zapewniający przetwarzanie i przechowywanie, a także wysyłanie i odbieranie danych poprzez sieci telekomunikacyjne za pomocą właściwego dla danego rodzaju sieci urządzenia końcowego w rozumieniu ustawy z dnia 21 lipca 2000 r. - Prawo telekomunikacyjne.

Sięgając do słownikowej definicji pojęcia “system” należy wskazać, że pojęcie to określa “skoordynowany układ elementów, zbiór tworzący pewną całość uwarunkowaną stałym, logicznym uporządkowaniem jego części składowych”[1]. Pojęcie “zespół” oznaczać może “pewną liczbę jednostek stanowiącą wyodrębnioną całość; grupę, zbiór; komplet narzędzi, przyrządów, urządzeń spełniających określoną funkcję”[2].

W myśl definicji ustawowej oraz tego o czym wyżej - system teleinformatyczny powinien być rozumiany jako pewna liczba urządzeń technicznych (więcej niż jedno), których zadaniem jest przetwarzanie możliwych do wyodrębnienia porcji informacji opisujących lub reprezentujących wybrany aspekt rzeczywistości (danych)[3], z którymi funkcjonalnie związane jest oprogramowanie, rozumiane jako spisany (utrwalony w jakiejkolwiek postaci) zbiór algorytmów i procedur umożliwiających regularną eksploatację użytkową ww. urządzeń technicznych (korzystanie). To powiązanie funkcjonalne zespołu urządzeń oraz oprogramowania ma zapewnić przetwarzanie i przechowywanie, a także wysyłanie i odbieranie danych za pomocą sieci telekomunikacyjnych. Nowela z dnia 25 sierpnia 2001 r. do ustawy o ochronie danych osobowych (ustawa o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r dalej przywoływana jest w tekście jako uodo) wprowadza definicję pojęcia “system informatyczny”, co należy rozumieć na gruncie tej ustawy jako zespół współpracujących ze sobą urządzeń, programów, procedur przetwarzania informacji i narzędzi programowych zastosowanych w celu przetwarzania danych (art. 7 ust. 2a uodo). Powstaje problem dotyczący wzajemnej relacji obu systemów: systemu teleinformatycznego (zdefiniowanego w usude) oraz systemu informatycznego (zdefiniowanego w uodo) o czym niżej.

Aby wyjaśnić pojęcie przetwarzania danych możemy sięgnąć do ww. ustawy o ochronie danych osobowych, która definiuje pojęcie “przetwarzania danych” jako “jakiekolwiek operacje wykonywane na danych osobowych, takie jak zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie, udostępnianie i usuwanie, a zwłaszcza te, które wykonuje się w systemach informatycznych”.

Na gruncie usude możemy stwierdzić, że przetwarzanie (jakiekolwiek operacje na danych, takie jak zbieranie, utrwalanie, opracowywanie, zmienianie, udostępnianie i usuwanie) i przechowywanie może odbywać się wewnątrz systemu informatycznego (w rozumieniu uodo), natomiast wysyłanie i odbieranie danych powinno odbywać się poprzez sieci telekomunikacyjne za pomocą właściwego dla danego rodzaju sieci urządzenia końcowego. Ten ostatni element: wykorzystanie sieci telekomunikacyjnej oraz właściwego dla danego rodzaju sieci urządzenia końcowego, będzie jednym z wyznaczników określających czy w danym momencie mamy do czynienia z systemem informatycznym, czy systemem teleinformatycznym.

Warto zwrócić uwagę, że usude rozróżnia pojęcia przechowywania i przetwarzania danych, podczas gdy uodo uznaje, że przechowywanie danych jest jedną z form (postaci) ich przetwarzania.

Definicja pojęcia “sieci telekomunikacyjnej” znajduje się w ustawie z dnia 21 lipca 2000 r. (Dz. U. Nr 73, poz. 852 z dnia 6 września 2000 r. z późn. zm.) prawo telekomunikacyjne, a konkretnie w art 2 ust. 20 ustawy. Sieć telekomunikacyjna to urządzenia telekomunikacyjne i linie telekomunikacyjne, zestawione i połączone w sposób umożliwiający przekaz sygnałów pomiędzy określonymi zakończeniami sieci, za pomocą przewodów, fal radiowych bądź optycznych lub innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną.

Ustawa prawo telekomunikacyjne wprowadza również definicję pojęcia “urządzenia końcowego”. Takim urządzeniem będzie urządzenie elektryczne lub elektroniczne przeznaczone do zapewniania telekomunikacji (rozumianej jako nadawanie, odbiór lub transmisję informacji jakiejkolwiek natury, w szczególności: sygnałów, znaków, pisma, obrazów lub dźwięków, za pomocą przewodów, fal radiowych bądź optycznych lub innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną) lub jego podzespół przeznaczony do współpracy z siecią publiczną, dołączane bezpośrednio lub pośrednio do punktu sieci telekomunikacyjnej przeznaczonego do zapewniania użytkownikowi dostępu do sieci (zakończenia sieci publicznej) (art 2 ust. 25 w związku z ust. 26 oraz 35 ustawy prawo telekomunikacyjne).

Sieć publiczną należy rozumieć jako sieć telekomunikacyjną, nie będącą siecią wewnętrzną (czyli nie będącą siecią telekomunikacyjną eksploatowaną przez podmiot wyłącznie dla własnych potrzeb lub założoną w budynkach niemieszkalnych usytuowanych na terenie jednej nieruchomości gruntowej), służącą do świadczenia usług telekomunikacyjnych (art. 2 ust. 19 w związku z ust. 21), przy czym usługą telekomunikacyjną jest działalność gospodarcza polegająca na transmisji lub kierowaniu sygnałów w sieciach telekomunikacyjnych.

Jak widać – próba precyzyjnego zdefiniowania pojęcia “system teleinformatyczny” zmusza nas do odwoływania się do skomplikowanego aparatu pojęciowego ustawy prawo telekomunikacyjne. Aby dane oznaczenie systemu teleinformatycznego mogło być uznane za adres elektroniczny w rozumieniu usude musi być spełniona jeszcze jedna przesłanka: oznaczenie to powinno umożliwiać porozumiewanie się za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Środki komunikacji elektronicznej to rozwiązania techniczne, w tym urządzenia teleinformatyczne i współpracujące z nimi narzędzia programowe, umożliwiające indywidualne porozumiewanie się na odległość przy wykorzystaniu transmisji danych między systemami teleinformatycznymi, a w szczególności pocztę elektroniczną ( art. 2 ust. 4 usude).

Urządzenia teleinformatyczne i współpracujące z nimi narzędzia programowe mogą być przykładem rozwiązania technicznego. Ustawa nie definiuje pojęcia “urządzenie teleinformatyczne”. Przy konstruowaniu pojęcia “system teleinformatyczny” posługuje się zbliżonym terminem: “urządzenie informatyczne”, ale nie można raczej uznać, że te dwa pojęcia są tożsame. Można jednak uznać, że urządzenia informatyczne i współpracujące z nimi narzędzia programowe (oprogramowanie) mogą prawdopodobnie stanowić rozwiązania techniczne umożliwiające porozumiewanie się na odległość. Podobnie jak: urządzenia telekomunikacyjne zdefiniowane w ustawie prawo telekomunikacyjne (urządzenia elektryczne lub elektroniczne przeznaczone do zapewniania telekomunikacji - art. 2 ust. 26 upt), czy urządzenia radiowe (urządzenia telekomunikacyjne wykorzystujące fale radiowe - art. 2 ust. 27 upt).

Indywidualne (łc. individuum “część niepodzielna, atom; jednostka”) porozumiewanie się może oznaczać wymianę danych (informacji) pomiędzy niepodzielnymi częściami systemu. Skoro poczta elektroniczna jest przykładem środków komunikacji elektronicznej, a zarówno nadawcą poczty elektronicznej jak i odbiorcą poczty może być urządzenie informatyczne – nie wydaje się, by na gruncie tego przepisu wymóg indywidualnego porozumiewania się ograniczał się jedynie do jednostek ludzkich. Indywidualne porozumiewanie zatem mogłoby oznaczać obustronną wymianę danych pomiędzy ich odbiorcami (urządzeniami lub jednostkami ludzkimi), które nie zakłada dalszego pośredniczenia w porozumiewaniu się. Nie wydaje się, że, aby mogło nastąpić porozumiewanie się – adresat jak i nadawca komunikatu (informacji) powinni móc zamienić się rolami. Wystarczy że jedna strona porozumiewania się będzie nadawca komunikatu (danych), a druga odbiorcą.

Porozumiewanie może mieć kilka postaci, rozpatrywanych ze względu na ilość podmiotów uczestniczących po jednej i drugiej stronie w procesie wymiany informacji: jeden do jednego (poczta elektroniczna), jeden do wielu (lista dystrybucyjna, strona www), wielu do wielu (forum dyskusyjne, grupa Usenet), wielu do jednego (formularz na stronie internetowej umożliwiający przesłanie informacji do oznaczonej osoby).

Z problemem interpretacyjnym możemy mieć do czynienia analizując pojęcie porozumiewania się na odległość. Pomocna może okazać się definicja pojęcia umowy zawieranej na odległość znajdująca się w ustawie z 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Należy wszak zaznaczyć, że przepisów o umowach zawieranych na odległość nie stosuje się m.in. do umów: z wykorzystaniem automatów sprzedających, z wykorzystaniem innych automatów umieszczonych w miejscach prowadzenia handlu.

Ustawa zawiera przykładowy katalog środków porozumiewania się na odległość. Stanowi ona, że umowy zawierane z konsumentem bez jednoczesnej obecności obu stron, przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, w szczególności drukowanego lub elektronicznego formularza zamówienia niezaadresowanego lub zaadresowanego, listu seryjnego w postaci drukowanej lub elektronicznej, reklamy prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, reklamy w postaci elektronicznej, katalogu, telefonu, telefaksu, radia, telewizji, automatycznego urządzenia wywołującego, wizjofonu, wideotekstu, poczty elektronicznej lub innych środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. z 2002 r. Nr 144, poz. 1204), są umowami na odległość, jeżeli kontrahentem konsumenta jest przedsiębiorca, który w taki sposób zorganizował swoją działalność (art. 6 ust. 1 ustawy). Dla potrzeb interpretacyjnych pojęcia środków komunikacji elektronicznej, ze względu na możliwość porozumiewania się pomiędzy urządzeniami informatycznymi należy uznać, że wystarczy, by urządzenia te nie były częściami tego samego systemu informatycznego.

Porozumiewanie się na odległość ma być możliwe przy wykorzystaniu transmisji danych między systemami teleinformatycznymi. Słowo “transmisja” pochodzi z łaciny (transmissio) i oznacza przeprawianie się lub przeniesienie się. Dla potrzeb analizy pojęć związanych z telekomunikacją oznaczać może przekazywanie na odległość dźwięków, obrazów lub sygnałów za pośrednictwem fal elektromagnetycznych[4].

Powstaje pytanie, czy system teleinformatyczny może być jednocześnie środkiem komunikacji elektronicznej. Mogłoby się tak stać, gdyby za pomocą trzeciego systemu teleinformatycznego (analogicznie do trzeciej strony) następowało indywidualne porozumiewanie się pomiędzy innymi systemami teleinformatycznymi. Z definicji systemu teleinformatycznego wynika, że jest to rozwiązanie techniczne, które umożliwia wysyłanie i odbieranie danych poprzez sieci telekomunikacyjne.

Każde zatem oznaczenie systemu teleinformatycznego, które umożliwia porozumiewanie się za pomocą środków komunikacji elektronicznej będzie adresem elektronicznym. Chodzi tu o jednocześnie o oznaczenie (znak symbol) ale jednocześnie o funkcję jaką spełnia adres (umożliwienie porozumiewania się). Ze względu na tę funkcję oznaczenie to powinno mieć szczególną formę (składnie). Jeden system może mieć kilka różnych oznaczeń umożliwiających takie same porozumiewanie się.

Czy adres (oznaczenie) poczty elektronicznej jest przykładem adresu elektronicznego? Poczta elektroniczna jest środkiem komunikacji elektronicznej, o czym wyraźnie mówi ustawa. Podobne funkcje co adres poczty elektronicznej spełnia numer telefonu komórkowego. Znając ten numer i dysponując urządzeniem nadawczym – w szczególności innym telefonem komórkowym - możemy przesłać SMS'a (Short Message Service) na wybrany numer. Podobne funkcje spełniają numery UIN[5] wykorzystywane w komunikatorze ICQ[6], czy numer użytkownika w komunikatorze Gadu-Gadu[7]. Przyjmując, że system teleinformatyczny to na przykład stacja robocza lub serwer (komputer), na którym uruchomiona jest aplikacja-klient IRC[8] – można rozważać również to, czy adresem elektronicznym w pewnym sensie będzie również używany przez użytkownika nick (pseudonim). Znając taki pseudonim można wysłać do indywidualnego użytkownika (jego sesji IRC) komunikat (za pomocą komend takich jak /msg nick treść komunikatu, /query nick treść komunikatu). Tak się wydaje na pierwszy rzut oka.

W istocie system rozpoznaje konkretne konto (zasób) znajdujące się na konkretnej maszynie (urządzeniu, będącym “gospodarzem” - host'em) z wykorzystaniem konkretnego protokołu przesyłania danych. Uproszczona składnia może mieć następującą, przykładową postać: konto @ (ang: “at” - czyli “na”) nazwa_hosta. Adresem elektronicznym może być również wskazanie w inny sposób zasobu w systemie teleinformatycznym, który może służyć do komunikacji – w szczególności przez system stron www[9], w postaci właśnie stron z możliwością wyboru opcji, i formularzy udostępniających wybór opcji lub bez nich, czy czatów[10]. Warto w tym miejscu odesłać do dokumentów dotyczących terminów reprezentowanych przez skróty: URL oraz URI. Pierwszy oznacza Uniform Resource Locators (Request for Comments - RFC nr 1738), drugi Universal Resource Identifiers in WWW (RFC 1630).

Odwołując się do dokumentu RFC o numerze 1738 - adres URL może przybrać następującą postać (składnie):

<scheme>://<user>:<password>@<host>:<port>/<url-path>

Oznaczenie “scheme” może wskazywać rodzaj protokołu komunikacyjnego. Przykładami takich oznaczeń są: ftp (File Transfer Protocol), http (Hypertext Transfer Protocol), gopher (The Gopher Protocol), mailto (Electronic mail address), news (USENET news), nntp (USENET news using NNTP access), telnet (Reference to interactive sessions), wais (Wide Area Information Servers), file (Host-specific file names), prospero (Prospero Directory Service).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 maja 2002 r. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej definiuje w § 2. ust. 3 “adres URL” jako “adres wskazujący lokalizację strony głównej lub podmiotowej strony Biuletynu w sieci teleinformatycznej (adres strony www)”. Jak widać definicja jaką posługuje się Rozporządzenie przewiduje tylko jeden z możliwych adresów URL wykorzystywanych w internecie, a mianowicie ten, który odnosi się do stron internetowych dostępnych poprzez protokół http.

W przypadku indywidualnego użytkownika telefonii komórkowej mając jedynie numer - nie jest możliwe wysłanie do niego informacji. Musimy dysponować dodatkowymi danymi takimi np. jak to, że posiadany przez nas numer jest właśnie numerem abonenta sieci telefonii komórkowej. Mając numer abonenta sieci telefonii komórkowej nie jesteśmy w stanie połączyć się z nim w ten sposób, że w programie służącym do wysyłania poczty elektronicznej wpiszemy w polu adresata numer telefonu. Musimy dysponować pewnymi informacjami, które jednoznacznie wskazują zarówno konto, ale również rodzaj systemu w jakim to konto istnieje. Istotna jest również informacja na temat sposobu (protokołu) w jaki informacja będzie mogła zostać przekazana. Przykładowo – zupełnie inny efekt może dać próba połączenia się z wykorzystaniem przeglądarki internetowej z zasobami znajdującymi się pod danym adresem domenowym, jednak z różnym wskazaniem protokołu: http://adres.domeny.org czy ftp://adres.domeny.org.

W przypadku systemu teleinformatycznego opartego na TCP/IP[11] nazwa hosta może być identyfikowana przez numer IP (Internet Protocol) lub dzięki wykorzystaniu nazwy domenowej. Numer IP jest identyfikatorem urządzenia w sieci opartej na protokole TCP/IP. Format adresu IP ma postać 32-bitowego adresu numerycznego, zapisanego jako cztery cyfry oddzielone kropkami. Każda z tych cyfr może przyjmować wartość od zera do 255. Dla ustalenia czy mamy do czynienia z adresem elektronicznym w rozumieniu ustawy należy w szczególności brać pod uwagę różne sposoby adresowania pakietów we wszelkiego rodzaju sieciach teleinformatycznych. Powyżej przedstawiłem jedynie przykłady takich adresów. Ustawa będzie miała do nich zastosowanie na równi z adresem systemu w którym znajduje się konto poczty elektronicznej.

Na styku telefonii i Internetu mamy do czynienia z ciekawym problemem mapowania adresów, czemu stara się sprostać protokół ENUM. ENUM jest protokołem, który powstaje w wyniku prac zespołu roboczego "Telephone Number Mapping" działającego w ramach the Internet Engineering Task Force (IETF) (ISOC). Zadaniem grupy było zdefiniowanie (przygotowanie) założeń architektury opartej na systemie domenowym (Domain Name System - DNS) oraz protokołów koniecznych do przełożenia (mapping) numerów telefonów na Uniform Resource Identifier (URI), który może być wykorzystany następnie do połączenia z zasobem reprezentowanym przez numer. Protokół zdefiniowany jest wstępnie w dokumencie "E.164 number and DNS" (RFC 2916) . Dokument "ITU-T Recommendation E.164 " przygotowany przez The ITU Telecommunication Standardization Sector (ITU-T) (jeden z trzech sektorów organizacji Międzynarodową Unię Telekomunikacyjną - the International Telecommunication Union - ITU) stanowi międzynarodowy plan numerowania w publicznych sieciach telefonicznych (the international public telecommunication telephony numbering plan).

Do czego są potrzebne powyższe rozważania? Na gruncie usude informację handlową uważa się za zamówioną, jeżeli odbiorca wyraził zgodę na otrzymywanie takiej informacji, w szczególności udostępnił w tym celu identyfikujący go adres elektroniczny. Wydaje się, że przepis ten może świadczyć o pewnej niekonsekwencji ustawodawcy.

Adres elektroniczny ma za zadanie identyfikację (oznaczenie) systemu teleinformatycznego. Nie może identyfikować osoby korzystającej z systemu. System teleinformatyczny, który z definicji, jako zespół urządzeń informatycznych i oprogramowania, który zapewnia odbieranie danych, może służyć do dostarczenia informacji handlowej do konkretnej osoby fizycznej. Wydaje się również, że system taki może w sposób dorozumiany "wyrażać zgodę" na otrzymywanie informacji handlowej. Przy czym: użyty wyżej termin "wyrażenie zgody" nie może być rozumiany jako oświadczenie woli w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego dotyczących oświadczenia woli. Będzie to funkcją oprogramowania. Programista systemu musi w takim przypadku przewidzieć procedurę, algorytm, wyrażania zgody, ew. udostępniania identyfikującego system adresu projektując działające w ramach systemu teleinformatycznego oprogramowanie. Trudno byłoby obronić jednak tezę, że uwzględnienie na etapie budowania systemu teleinformatycznego procedury udostępniania adresu elektronicznego byłoby oświadczeniem woli (zgodą, o której mowa w art. 4 usude).

Na marginesie trzeba dodać, że z problematyką identyfikowania systemów mogą być związane różnego rodzaje ataki wykorzystujące pdszywanie się pod np. inny komputer. Mam na myśli takie ataki jak ARP Spoofing czy DNS Spoofing.

Adres elektroniczny nie może identyfikować odbiorcy rozumianego jako osoby. Przepis art. 10 ust. 2, w zakresie, w jakim przewiduje jedną z form wyrażenia zgody na przesłanie informacji ("udostępnił w tym celu identyfikujący go adres elektroniczny") będzie - jak się wydaje martwy. Z punktu widzenia systemu (jego adresu) wszystko jedno kto siedzi przed ekranem monitora, wyświetlacza telefonu komórkowego, palmtopa. Podając inny przykład: kogo będzie identyfikował adres pocztowej listy dyskusyjnej (mający identyczną postać co adres poczty elektronicznej)? Kto powinien wyrażać zgodę podając ten adres? Kto będzie odbiorcą informacji wysłanej na taki adres jeśli system umożliwia wysłanie poczty elektronicznej na listę spoza grona subskrybentów?

Na zakończenie warto odwołać się do interpretacji niektórych przepisów ustawy wydanej przez Ministerstwo Infrastruktury, Departament Społeczeństwa Informacyjnego w listopadzie 2002 roku[12].

“Mając na uwadze treść art. 4 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym zgoda odbiorcy nie może być domniemana lub dorozumiana z oświadczenia woli o innej treści oraz art. 10 ust. 2, zgodnie, z którym informacja handlowa może być uznana za zamówioną, jeżeli odbiorca wyraził zgodę na otrzymanie takiej informacji (w szczególności poprzez udostępnianie adresu elektronicznego w celu otrzymania informacji) należy dojść do wniosku, że zakazem wynikającym z art. 10 ust. 1 ustawy objęte jest przesyłanie niezamówionej informacji handlowej na wszelkie adresy elektroniczne np. na adresy umieszczone na stronie internetowej potencjalnego odbiorcy informacji handlowej. Dotyczy to zarówno adresów służących do komunikacji z podmiotem w ogólności (organizacyjne adresy elektroniczne), jak i z osobami wykonującymi pracę na rzecz tego podmiotu (osobiste służbowe adresy elektroniczne). Na taką interpretacje przepisu wskazuje także zwrot "do oznaczonego odbiorcy" użyty w art. 10 ust 1 ustawy, który wobec braku w treści przepisu określeń uszczegóławiających należy rozumieć w jego najszerszym znaczeniu tj. obejmującym zarówno osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej i podmioty gospodarcze.

Wobec powyższego należy uznać, że samo udostępnianie np. na stronie internetowej podmiotu gospodarczego jakiegokolwiek adresu elektronicznego nie stwarza, zgodnie z powołanymi przepisami ustawy domniemania zgody podmiotu lub poszczególnych osób działających w strukturze organizacyjnej tego podmiotu na otrzymanie informacji handlowej. W celu wyrażenia zgody na otrzymanie informacji handlowej potencjalny odbiorca informacji handlowej powinien opatrzyć wybrany przez siebie adres elektroniczny klauzulą zgody na otrzymywanie informacji handlowej, chyba, że udzielił wcześniej indywidualnej zgody na otrzymanie informacji na wskazany przez niego adres, który nie był opatrzony ww. klauzulą(...)"

Z tej interpretacji wynika, że Ministerstwo utożsamia pojęcie adresu poczty elektronicznej z pojęciem adresu elektronicznego.

Bibliografia:
[1]Słownik Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2002: http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=59941
[2] Słownik Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2002: http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=71616
[3] porównaj: P. Waglowski, Informacja handlowa – wstęp do problematyki: http://www.vagla.pl/skrypts/Informacja_handlowa.htm
[4] Słownik Wyrazów Obcych, Wydawnictwa Europa, red. nauk. prof. Irena Kamińska-Szmaj, autorzy: Mirosław Jarosz i zespół. ISBN 83-87977-08-X. Rok wydania 2001.
[5] Unique Identification Number
[6] http://www.icq.com/
[7] http://www.gadu-gadu.pl/
[8] Internet Relay Chat; zobacz: http://www.irc.org/
[9] World Wide Web; zobacz: http://www.w3c.org/
[10] chat (ang. pogawędka): “rozmowa” między dwoma lub większą ilością użytkowników komputera, polegająca na naprzemiennym wpisywaniu tekstu przesyłanego do komputera rozmówcy i wyświetlanego na ekranie jego monitora.
[11] TCP/IP – to zestaw protokołów transmisji danych, pozwalające kierować danymi przesyłanymi z jednej maszyny do drugiej. Nazwa odnosi się do dwóch głównych protokołów – Transmission Control Protocol i Internet Protocol. Szerzej na ten temat: D. Atkins, P. Buis eds.: Bezpieczeństwo Internetu. Profesjonalny Informator. LT&P 1997, s. 6.
[12] http://www.pcm.com.pl/aktual/akt22.htm