Spam - niechciana reklama

O zaletach Internetu dla szeroko pojętego biznesu można napisać bardzo wiele. Najczęściej uwagę zwraca się na możliwość taniej i swobodnej komunikacji, sprawdzenia oferty konkurencji , dostępu do baz danych z całego świata i szybkiego wprowadzania na rynek nowych produktów za pomocą sieci.

Krzysztof Gienas, Luty 2001

W wykorzystywaniu Internetu można więc wyróżnić dwa aspekty: informacyjny i komunikacyjny [1]. Większość internautów najbardziej ceni sobie możliwość pozostawania anonimowym w trakcie przeglądania zawartości witryn. Z drugiej strony marketing elektroniczny w wielu przypadkach narusza sferę prywatności jednostki [2]. Internet stwarza możliwość dotarcia z reklamą do milionów użytkowników. Promocja nowych towarów w sieci w wielu przypadkach stanowi podstawę sukcesu całych kampanii reklamowych (przykładem może być Blair Witch Project). Liczniki odwiedzin umieszczane na stronach www pozwalają ocenić zainteresowanie daną tematyką. Praktycznie na każdej popularnej stronie można znaleźć bannery reklamujące towary i usługi. Szczególnie ceniony jest interaktywny charakter Internetu. Użytkownik nie jest jedynie biernym odbiorcą, to od jego woli zależy co i kiedy będzie przeglądał. Reklama w sieci bywa agresywna, musi bowiem przyciągnąć naszą uwagę.

Poza tym wykorzystywany jest tzw. direct-mailing czyli bezpośrednie przesyłanie na skrzynki pocztowe materiałów reklamowych . Właśnie z tą metodą reklamy coraz częściej kojarzone jest pojęcie SPAM [3] czyli Stupid Persons Advertisement.

Termin "spam" oznacza tą samą wiadomość wysłaną do jednej lub wielu skrzynek pocztowych (często wielokrotnie). Sam kontekst i treść informacji nie są tutaj najistotniejsze (mogą to być zaproszenia do wzięcia udziału w promocji, zakupów w Internecie, poparcia partii w wyborach itp.). Liczy się bowiem to, że adresat nie jest zainteresowany taką wiadomością a często w sposób wyraźny protestuje przed jej przyjęciem. Zdarza się że z powodu spamów uniemożliwione jest normalne korzystanie ze skrzynki pocztowej. Elementem towarzyszącym spammingowi jest nachalność nadawcy w oferowaniu swoich usług. Można więc założyć iż mamy do czynienia z reklamą uciążliwą w rozumieniu przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Art. 16 niniejszej ustawy wśród czynów nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy wyróżnia reklamę, która stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności. (...) przez uciążliwe dla klientów nadużywanie (...) technicznych środków przekazu informacji. Przy kwalifikacji spammingu jako czynu niedozwolonej konkurencji istotne są więc dwie przesłanki:

- naruszenie sfery prywatności, które musi być istotne;

Nie każda oferta reklamowa przesłana na naszą skrzynkę pocztową będzie istotną ingerencją w sferę prywatności. Wszystko zależy od okoliczności w jakich została ona wysłana. Pojedynczy e-mail w zasadzie nie będzie uznany za taką ingerencję.

Wyjątkiem może być spam reklamujący pornograficzną internetową witrynę poprzez wysyłanie zdjęć do np. członków religijnej grupy dyskusyjnej. Ingerencja istotna to taka, która wpływa na samopoczucie odbiorcy, narusza jego spokój psychiczny.

- spamming musi być związany z nadużywaniem technicznych środków przekazu informacji;

Za nadużycie takie może zostać uznane przesłanie e-maila zawierającego reklamę wraz z załącznikiem będącym plikiem graficznym lub tekstowym o rozmiarach przekraczających przeciętne teksty używane w komunikacji elektronicznej [4] lub załączenie do wiadomości wirusa.

Niemniej jednak ochrona przed spamem przysługująca na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ma ograniczony zasięg (art. 18).

Dopuszczalne jest również uznanie "spamu" za naruszenie dóbr osobistych [5] zarówno osób fizycznych jak i prawnych a ściślej mówiąc wolności komunikowania się. Wolność przepływu informacji w Internecie nie może naruszać praw jego indywidualnych użytkowników. Nieuzasadnione będzie powoływanie się w przypadku spammingu na prawo do wyrażania swoich poglądów.

Ponadto art. 6 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów i odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny stanowi iż posłużenie się pocztą elektroniczną w celu złożenia oferty zawarcia umowy może nastąpić wyłącznie za uprzednią zgodą konsumenta. W przypadku spammingu już z samej definicji tego zjawiska widać, że jest ono ewidentnie sprzeczne z cytowanym wyżej przepisem. Jednak firmy wysyłające informacje reklamowe mogą łatwo obejść tą regulację zaznaczając w wiadomości iż nie stanowi ona oferty w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego.

Wiadomości przesyłane taką metodą można generalnie podzielić na kilka grup, w których znaleźć można:
• oferujące możliwość szybkiego zarobku czyli "jak szybko zarobić pieniądze na Internecie";
• reklamujące strony pornograficzne;
• zachęcające do zakupów elektronicznych;
• związane z tzw. łańcuszkami szczęścia.

Adresy skrzynek pocztowych reklamodawcy mogą uzyskać z wielu źródeł, przy czym nie zawsze są one legalne. Zazwyczaj informacje te pochodzą z grup dyskusyjnych, ankiet wypełnianych przez użytkowników, zdarzają się także oferty sprzedaży baz danych zawierających informacje o e-mailach. Na tak specyficzny rodzaj reklamy narażeni są również właściciele telefonów komórkowych. Bramki internetowe służące do wysyłania wiadomości SMS umożliwiają rozpowszechnianie niechcianej korespondencji. Osobiście zetknąłem się ze spamem przesyłanym za pomocą SMS, była to oferta sprzedaży telefonów komórkowych. Nadawca zastrzegł oczywiście iż wiadomość została wysłana pod losowo wybrany numer i nie posiada on żadnych informacji o właścicielu telefonu.

Należy pamiętać iż spam jest również naruszeniem netykiety [6] tj. zwyczajów akceptowanych i panujących w środowisku sieciowym. Mimo iż aktualnie naruszenie zasad netykiety nie może być podstawą pozwu sądowego, internauci próbują własnymi siłami zwalczyć to zjawisko. Osoba wysyłająca takie wiadomości na grupy dyskusyjne musi liczyć się z możliwością wykluczenia z niej na stałe. Założeniem istnienia grup dyskusyjnych jest możliwość swobodnej wymiany poglądów na dany temat, wysyłanie informacji reklamowych narusza cel ich istnienia i zniechęca użytkowników do wykorzystywania tej formy komunikacji.

W sieci można znaleźć listy z nazwami domen zezwalających na spamming a także adresy skrzynek pocztowych osób wysyłających takie wiadomości. Inną metodą jest filtrowanie poczty elektronicznej. Liczne porady organizacji zajmujących się zwalczaniem praktyki spammingu zalecają użytkownikom [7], aby nigdy nie odpowiadać na takie wiadomości (nawet gdy załączona do "spam wiadomości" instrukcja prosi o odpowiedź z zaznaczeniem iż nie chce się otrzymywać nadal takich e-mail`i). Stworzona została nawet lista osób, które nie życzą sobie przesyłania do nich informacji reklamowych (tzw. lista Robinsona).

Uciążliwość spamu nie musi być nikomu udowadniana. Do walki z tym procederem powoływane są coraz to nowe organizacje - Coalition Against Unsolicited Commercial Email (CAUCE) oraz stworzony w 1999 jej europejski oddział. American Online konsekwentnie realizuje zapowiedzianą wiosną 1999 akcję blokowania skrzynek pocztowych domniemanych spammerów. Projekt regulacji dotyczącej spammingu powinien zostać przedłożony w bieżącym roku przez Senat prezydentowi G. Bushowi [8]. Obowiązujące w Polsce prawo może przeciwdziałać takim praktykom reklamowym. Należy pamiętać iż spam osłabia potencjał reklamowy tkwiący w poczcie elektronicznej zmniejszając zaufanie konsumentów do promocji towarów tą drogą.

Autor jest studentem III roku prawa WPiA Uniwersytetu Szczecińskiego.
[1] J. Rafa " Co biznes może uzyskać dzięki sieci" 1995
(http://ultra.wsp.krakow.pl/Pl-win/papers/papers.html)
[2] R. Kowaczewski "Prawo do prywatności a marketing internetowy" 14 grudnia 2000 BiznesNet (http://biznesnet.pl)
[3] P. Pszczel "Spam - nowe możliwości" w: "Internet - fenomen społeczeństwa informatycznego" red. T. Zasępa Częstochowa 2001
[4] D. Kasprzycki "Rules of Fair Competition in the Internet"
(http://www.uni-muenster.de/Jura.itm/lidc/q3pol.doc)
[5] P. Waglowski "Naruszenie dóbr osobistych w Internecie i ich cywilnoprawna ochrona na podstawie przepisów KC" praca magisterska Warszawa 1999; P. Waglowski "Internet a dobra osobiste człowieka" w: "Internet - fenomen społeczeństwa informatycznego" red. T. Zasępa; Częstochowa 2001.
[6] K.Gienas "Zwyczaj w Internecie - netykieta" (maszynopis) 2001.
[7] AntiSpam Home Page (http://www.arachnoid.com/index.html) odwiedzona 12 lutego 2001.
[8] K. Murphy "Spam Legislation likely to pass this year" InternetWorld Daily News 29 stycznia 2001 (http://www.iw.com/news/).