"Własność publiczna", czyli pierwszy etap już za nami, ale czas nauki się nie skończył

Cieszymy się z wypowiedzi Pana Premiera, ponieważ mówiąc "o tym, co za pieniądze publiczne" dokonał wyboru. Mógł wybrać wizję państwa jako "sklepu z informacjami", a wybrał opcję, w której państwo dzieli się informacjami, nie traktując jej jak towaru. Przynajmniej tak zadeklarował. Mogłoby się wydawać, że tak zadeklarował. W swojej relacji po spotkaniu napisałem: polityczna deklaracja Pana Premiera była "deklaracją przełomu". Później zaś napisałem, że "diabeł tkwi w szczegółach". Uzyskanie deklaracji nie kończy dyskusji i wzajemnego uczenia się oczekiwań i potrzeb społeczeństwa, ale i państwa. I nie chodzi mi tylko o to, że obywatele muszą nauczyć się odróżniać deklaracje od realnych działań, że muszą również rozumieć przekaz medialny i uwarunkowania prawno-gospodarcze trudnych nieraz decyzji. Chodzi również o to, że składający deklaracje politycy muszą uczyć się rozumieć to, o co chodzi w tym całym prawie reglamentującym obieg informacji.

Kiedy Pan Premier powiedział, że "to, co powstaje za publiczne pieniądze jest własnością publiczną, a więc także tych, którzy chcą z tego korzystać w sposób wybrany przez siebie", wyszło mu dość chwytne hasło. Sala Świetlikowa rozbrzmiała oklaskami, a te słowa znalazły się w tytułach wielu tekstów w Sieci. Po dwóch dniach przyszedł czas (chociaż niektórzy zaczęli analizować słowa Premiera wcześniej), by dodać do swojej relacji mały suplement. Warto zastanowić się: co powstaje za publiczne pieniądze? Warto zastanowić się cóż to takiego "własność publiczna". Rozmawialiśmy wówczas o informacji, więc zostawmy na boku materię, w tym Stadion Narodowy, sprzęt publicznej służby zdrowia i infrastrukturę publicznych uczelni. Skoncentrujmy się na informacji.

Za publiczne pieniądze powstają wielkie i skomplikowane systemy teleinformatyczne państwa, które zamawiane są w ramach procedur zamówień publicznych. Państwo nie musi dziś nabywać autorskich praw majątkowych do programów komputerowych. Nabywa zwykle licencje. Państwo nie musi nabywać praw autorskich do ekspertyz, materiałów szkoleniowych, albo - wymyślę teraz cokolwiek - graficznych projektów zaproszeń na organizowane przez urzędy konferencje. To dobrze, czy źle, że państwo może skorzystać z możliwości nabycia licencji? Licencje mogą być wyłączne, a mogą być niewyłączne. Mogą być przechodnie i nieprzechodnie. Można udzielić ich na różnych polach eksploatacji. Ile jest możliwości wyboru? Jeśli jednej osobie prawnej sprzeda się licencje niewyłączną, to drugiej też można sprzedać licencje na ten sam utwór (czyli dowolny przejaw twórczej działalności o indywidualnym charakterze, gdzie w pojęciu "twórczość" można wyczuć ulotny zapach pojęcia "informacja", bo chodzi o jej "zestawienie w działaniu").

Państwo mogłoby tak ułożyć zasady kontraktowania z nim, by raczej trzeba było na państwo prawa przenieść, niż jedynie pozwalać mu czasowo korzystać z chronionych dzieł (informacji). Wiem i często to powtarzam (gdy mnie ktoś o to pyta): nie ma obowiązku kontraktowania z państwem. Po co miałoby się na państwo przenosić prawa? Jeśli coś powstało za pieniądze publiczne - mówi Pan Premier - to jest własnością publiczną (ktoś inny powiedziałby pewnie, że to coś "należy do domeny publicznej", nie zaś jest czyjąś, chociaż publiczną, własnością). Skoro jest - zdaniem Pana Premiera - własnością, państwo mogłoby chcieć (o ile państwo obdarzymy na chwilę samoświadomością i zdolnością posiadania chęci) nabywać prawa, aby następnie te prawa zobowiązane było - a to na mocy przepisów powszechnie obowiązującego prawa - "uwolnić" do "publicznej domeny".

Takich, którzy wierzą, że łatwo jest przezwyciężyć łańcuchy kontraktowe, w których państwo jest nabywcą, można nazwać naiwnymi, można ich nazwać idealistami, można im przypomnieć Lalkę Bolesława Prusa. Tam Wokulski dobrze wiedział, że najlepsze interesy robi się na dostawach dla wojska (a więc dla państwa). Państwo (pamiętamy o nadanej mu czasowej autoświadomości) nie zrezygnuje z możliwości nabycia raczej części praw, zamiast konieczności nabycia praw wszelakich. Raz, że taniej (bo dysponent praw nie musi poszukiwać zwrotu całego kosztu i marży w jednej transakcji i może to rozłożyć na wielu licencjobiorców). Dwa, że państwo nie ma samoświadomości i działają w jego imieniu ludzie, a ludzie są czasem niedoskonali i mają znajomych i rodzinę. Można by też wymieniać dalej: trzy, cztery, pięć. Wiele powodów może zaważyć na tym, że na państwo nie będzie przenoszony monopol informacyjny.

Obywatele analizujący deklaracje polityczne powinni być świadomi ograniczeń zwrotności, jakie ma kolosalny okręt. Kiedy na mostku kapitan zakrzyknie "lewo na burt!" - czasem wiele czasu może upłynąć, zanim statek zmieni kurs. Czasem zaś na decyzję zwrotu wpływ mają jeszcze inni uczestnicy procesu decyzyjnego i nie zawsze musi być tak, że decyzja kapitana się "przyjmie" (potem ludzie wiszą na masztach, a buntowników, piratów - chciałoby się rzec - ściga po morzach i oceanach flota admiralicji).

Jest też i druga strona medalu, a tam sfera, w której świat prawdziwych znaczeń pojęć używanych przez włodarzy naszej sfery publicznej musi zostać przez nich dopiero odkryta.

Kręcę się w tym felietonie wokół spotkania z Panem Premierem, który powiedział to, co powiedział. W czasie tego spotkania wypowiedział również parę innych zdań, które muszą być analizowane łącznie z tym "przełomowym". Deklaracja wyboru postulowanej drogi jest ważna, ale te inne zdania świadczą o stanie świadomości deklarującego.

Ponieważ przesłuchałem nagranie ze spotkania - kilka razy wyłapałem sformułowania Pana Premiera, z których wynika, że jest jeszcze do wykonania gigantycznie wiele pracy u podstaw. Przykład, to stwierdzenie Pana Premiera, że informacja objęta tajemnicą państwową nie jest informacją publiczną. Powiedział to tak naturalnie, jakby rzeczywiście był przekonany do prawdziwości tej tezy. A przecież nie budzi wątpliwości, że tajemnica państwowa jest informacją publiczną (jest informacją w sprawach publicznych, bo tak informację publiczną definiuje ustawa), ale taką informacją publiczną, której się nie udostępnia, a nawet jest obowiązek jej szczególnego chronienia. Postulat braku udostępniania nie niweczy tu charakteru publicznego informacji, ponieważ "publiczna" nie zawsze oznacza "publicznie dostępna". Niby drobny niuans, a miód smakuje bardziej gorzko.

Pan Premier jest również przekonany - co wynika zarówno wprost z Jego wypowiedzi, jak i z ich kontekstu, że nie można udostępniać obywatelom informacji publicznej ze względu na prawo autorskie. Na chwilę pominę rozważania o tym, że nie można też - jak uczynił Pan Premier - wkładać do jednego prawno-analitycznego koszyka autorskich praw majątkowych i "wiedzy" wynikającej z lektury objętych prawem autorskim utworów. To jak gruszki i jabłka. Ważniejsze jest jednak to, że prawo autorskie nie jest - w myśl logiki obowiązującego systemu prawnego - przeszkodą w udostępnianiu informacji publicznej. Kiedy zatem składamy wniosek o udostępnienie informacji publicznej zobowiązany do udostępnienia nam informacji publicznej podmiot nie może odmówić nam powołując się na przysługujące komuś prawa autorskie do dzieła, w którym informacja publiczna jest zawarta. Potwierdzały to sądy wskazując już na art. 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a więc na dozwolony użytek osobisty. Urząd mi udostępnia informację publiczną, bo ustawa na niego taki obowiązek nakłada. Ja zaś korzystam z ewentualnego utworu w ramach dozwolonego użytku. Nie ma naruszenia praw autorskich, gdy korzystamy z utworu w ramach takiego dozwolonego przez ustawę użytku. Problem pojawia się dopiero w "ponownym wykorzystaniu" tak uzyskanego "utworu". Całe szczęście - wiele z dokumentów i innych materiałów, w których zawarte są informacje publiczne, ma walor dokumentów i materiałów urzędowych. Te zaś - o czym przesądza ustawa w art. 4 - nie są przedmiotem prawa autorskiego.

To tylko przykłady. Obie strony będą musiały nauczyć się precyzyjnie posługiwać nowym dla dyskursu publicznego językiem. Obie strony muszą takim zwrotom, jak "informacja publiczna", czy "własność intelektualna", nadawać takie samo znaczenie. Dopiero wówczas będziemy w stanie się porozumieć.

Ale nawet najdłuższa podróż - jak głosi znane powiedzenie - zaczyna się od jakiegoś pierwszego kroku. Wydaje się, że ten krok mamy już za sobą. Czekam teraz na kolejne "przełomowe" deklaracje, dotyczące interesującej mnie dziedziny. Zgodnie z logiką przedwyborczą teraz albo takich deklaracji nie będzie, albo pojawią się przeciwne. Bo zgodność zabija rozpoznawalność, a polaryzacja poglądów ułatwia wybór. A wybory przed nami. Prawdziwy wybór drogi, po której ma podążyć państwo, będzie mógł być dokonany dopiero przy precyzji języka, którym o tej drodze będziemy wspólnie rozmawiać.