Znak towarowy w reklamie kontekstowej online

Z przyjemnością publikuję w dziale prace magisterskie nadesłaną przez p. Izabelę Kowalczuk, obronioną w czerwcu 2009 roku, pracę pt. "Znak towarowy w reklamie kontekstowej online". Autorka pracy jest laureatką dwóch konkursów: Urzędu Patentowego na najlepszą pracę naukową i Luminarz za najlepszą pracę magisterską z zakresu prawa Unii Europejskiej (II miejsce). Praca ta została obroniona jeszcze przed rozstrzygnięciem Trybunału Sprawiedliwości, o którym pisałem niedawno w tekście Można zakazać operatorowi wyszukiwarki reklamy według słowa kluczowego. Praca ta może być również istotnym głosem w dyskusji na temat projektowanej właśnie nowelizacji ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną (por. MSWiA: konsultacje projektu założeń noweli ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną); autorka doszła do wniosku, że operator wyszukiwarki internetowej nie może być uznany za podmiot świadczący usługę społeczeństwa informacyjnego polegającą na przechowywaniu informacji w świetle dyrektywy 2000/31, chociaż Trybunał Sprawiedliwości doszedł do nieco innych wniosków. Prezentowana dziś praca została wykonana pod kierunkiem Dr. Rudolfa Ostrihansky‘ego w Uniwersytecie Warszawskim, na Wydziale Prawa i Administracji (Instytut Prawa Międzynarodowego, Katedra Prawa Europejskiego).

Znak towarowy w reklamie kontekstowej online
Izabela Kowalczuk

Niniejszy dokument zawiera jedynie wybór z pracy. Cała praca znajduje się w pliku mgr_i_kowalczuk.pdf (2 Mb).

Uwagi dotyczące cytowania:
Izabela Kowalczuk, "Znak towarowy w reklamie kontekstowej online", Warszawa 2009, http://www.vagla.pl

Spis treści

Wstęp

1. Reklama kontekstowa
1.1. Opis i przyczyny zjawiska
1.2. Linki sponsorowane
1.3. Reklama dopasowana do treści witryny
1.4. Reklama typu pop-up wynikająca z zainstalowania programów rezydencyjnych

2. Ogólna charakterystyka znaków towarowych
2.1. Wstęp
2.2. Pojęcie znaku towarowego
2.3. Prawo ochronne na znak towarowy – zagadnienia podstawowe
2.4. Funkcje znaku towarowego
2.5. Wybrane rodzaje znaków towarowych
2.5.1. Znaki powszechnie znane i renomowane
2.5.1.1. Znaki powszechnie znane
2.5.1.2. Znaki renomowane

3. Naruszenie znaku towarowego w reklamie kontekstowej (linkach sponsorowanych)
3.1. Wstęp
3.2. Reklama kontekstowa w prawie i orzecznictwie amerykańskim
3.2.1. Wstęp
3.2.2. Przesłanki naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy w Lanham Act
3.2.3. Dozwolone użycie znaku towarowego w reklamie kontekstowej
3.2.4. Precedensy sądów amerykańskich
3.2.4.1. Rescuecom v Google
3.2.4.2. Hearts on Fire v Blue Nile
3.2.5. Podsumowanie
3.3. Naruszenie znaku towarowego w prawie w reklamie kontekstowej w prawie i orzecznictwie europejskim
3.3.1. Przesłanki naruszeniem prawa ochronnego na znak towarowy w Unii Europejskiej
3.3.1.1. Użycie znaku towarowego
3.3.1.1.1. Użycie w charakterze znaku towarowego
3.3.1.1.2. Dozwolony użytek znaku towarowego
3.3.1.2. Prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd i ryzyko skojarzenia
3.3.1.3. Ochrona znaków renomowanych poza granicami podobieństwa
3.4. Dotychczasowe kierunki orzecznictwa w spawach o naruszenie znaków towarowych w reklamie kontekstowej w poszczególnych krajach europejskich
3.4.1. Wstęp
3.4.2. Wielka Brytania
3.4.2.1. Reed v Reed
3.4.2.2. Wilson v Yahoo
3.4.3. Francja 55
3.4.3.1. Wstęp
3.4.3.2. Louis Vuitton Malletier v Google w orzecznictwie sądów niższych instancji
3.4.3.3. Google v Viaticum, Luteciel w orzecznictwie sądów niższych instancji
3.4.3.4. Google v CNRRH i inni w orzecznictwie sądów niższych instancji
3.4.3.5. Google v Louis Vuitton, Google v Viaticum, Luteciel, Google v CNRRH przed Cour de Cassation
3.4.3.6. Orzeczenia sądów francuskich uznające brak naruszenia prawa ochronnego przez Google
3.4.4. Holandia
3.4.5. Republika Federalna Niemiec
3.4.6. Republika Austrii
3.4.7. Pytania prejudycjalne do ETS o dopuszczalność użycia znaków towarowych w reklamie kontekstowej
3.4.8. Odpowiedzialności operatorów wyszukiwarki internetowej za używanie cudzych znaków towarowych jako słów kluczowych
3.4.9. Odpowiedzialność reklamodawców za wykupienie słów kluczowych odpowiadających cudzym znakom towarowym
3.4.10. Reklama kontekstowa z perspektywy prawa polskiego

4. Odpowiedzialność operatorów wyszukiwarek internetowych i reklamodawców na innych podstawach niż prawo znaków towarowych
4.1. Wstęp
4.2. Wykorzystanie znaku towarowego w reklamie kontekstowej jako czyn nieuczciwej konkurencji
4.2.1. Uwagi wstępne
4.2.2. Stosunek prawa przepisów ustawy prawo własności przemysłowej i regulacji zawartej w ustawie o zwalczaniu nieuczciwiej konkurencji
4.2.3. Czyn nieuczciwej konkurencji
4.2.4. Działanie w związku działalnością gospodarczą
4.2.5. Bezprawność działania
4.2.6. Naruszenie interesu
4.2.7. Wykorzystanie słów kluczowych stanowiących znak towarowy w reklamie kontekstowej jako szczególne czyny nieuczciwej konkurencji
4.2.7.1. Użycie cudzych oznaczeń wprowadzających w błąd co do tożsamości
4.2.7.2. Użycie cudzych oznaczeń wprowadzających w błąd co do pochodzenia towaru
4.2.7.3. Reklama wprowadzająca w błąd
4.2.7.4. Reklama sprzeczna z dobrymi obyczajami
4.2.7.5. Ewentualna odpowiedzialność operatora wyszukiwarki na gruncie art. 17 u.z.n.k
4.3. Brak wyłączenia odpowiedzialności w świetle art. 14 dyrektywy 2000/31 i art. 14 u.ś.u.d.e.
4.4. Odpowiedzialność wyszukiwarek internetowych na podstawie zasad ogólnych ( art. 422 k.c.)
4.5. Uwagi końcowe

Podsumowanie

Bibliografia

Wstęp

Wraz z rozwojem Internetu, w powszechnym użyciu pojawiły się nowe możliwości jego wykorzystania w branżach działających dotychczas poza globalną siecią. Jedną z nich jest marketing. Ekspansja marketingu w Internecie jest o tyle zrozumiała, że daje on nieograniczone możliwości reklamy niskobudżetowej, dopasowanej do odbiorcy, jak również powszechnie dostępnej. Jednym z rodzajów reklamy wykorzystywanej w Internecie jest reklama kontekstowa dopasowująca przekaz reklamowy do treści przeszukiwanych stron. Reklama ta staje się coraz efektywniejszą formą marketingu, na którą wydatki rokrocznie zwiększają się w tempie geometrycznym.

Rosnące zainteresowanie reklamą kontekstową w Internecie pociąga za sobą pojawienie się szeregu kwestii prawnych. Jedną z nich są granice dopuszczalności użycia cudzego znaku towarowego jako słowa kluczowego przez wyszukiwarki internetowe i reklamodawców w celu wywołania reklamy kontekstowej.

Przyczynkiem do napisania niniejszej pracy były pytania prejudycjalne, skierowane do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, o wyznaczanie granic dopuszczalności użycia cudzego znaku towarowego w systemie linków sponsorowanych przez operatorów wyszukiwarek i reklamodawców.

Celem pracy jest nakreślenie ram prawnych dozwolonego użycia cudzego znaku towarowego przez reklamodawców i wyszukiwarki internetowe w reklamie kontekstowej. Dlatego też przedmiotem niniejszej pracy jest analiza prawna tego zagadnienia, mająca na uwadze interes podmiotów wykorzystujących znak towarowy, konsumentów i uprawnionych ze znaku towarowego.

Za podjęciem tej problematki przemawiał także brak, jak do tej pory, kompleksowego omówienia tego zagadnienia w polskiej literaturze. Jedynie wzmiankowo tematyka ta została poruszania w trzech pozycjach: A Kobylańskiej: Ochrona znaków towarowych w Internecie, M. Konrada: Ochrona znaków towarowych przed naruszeniem w Internecie, J.R. Antoniuk: Ochrona znaków towarowych w Internecie.

Układ pracy ma w założeniu prowadzić czytelnika od przybliżenia charakterystyki reklamy kontekstowej oraz znaku towarowego, przez omówienie orzeczeń europejskich i amerykańskich, ku możliwej kwalifikacji prawnej użycia cudzego znaku towarowego w reklamie kontekstowej na gruncie prawa znaków towarowych, prawa nieuczciwej konkurencji i innych reżimów prawnych. Praca kończy się wnioskami podsumowującymi rozważania. Konsekwencją takiego spojrzenia na tematykę był podział pracy na cztery rozdziały.

W rozdziale pierwszym opisuję sposób funkcjonowania reklamy kontekstowej i jej trzy podstawowe formy: linki sponsorowane, reklamę dopasowaną do treści witryny i reklamę typu pop-up.

W drugim rozdziale przedstawiłam pokrótce najważniejsze zagadnienia odnośnie prawa znaków towarowych, koncertując się na rozważaniach dotyczących definicji znaku renomowanego i powszechnie znanego, oraz funkcji znaku, gdyż zagadnienia te stanowią oś rozważań w kwestii naruszenia prawa do znaku towarowego w reklamie kontektowej.

W oczekiwaniu na stanowisko Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, w rozdziale trzecim podjełam próbę dokonania analizy opisywanego zjawiska na tle wspólnotowego prawa znaków towarowych z uwzględnieniem polskiej ustawy prawo własności przemysłowej . Najwięcej uwagi poświęciłam rozważaniom dotyczącym użycia znaku towarowego, jako przesłanki wyjściowej dla dalszego badania naruszania prawa ochronnego na znak towarowy. W zakresie prawnoporównawczym przedstawiłam przykłady orzeczeń sądów amerykańskich. Omówiłam także orzeczenia wydane w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Celem analizy było przede wszystkim wykazanie, że wykorzystanie cudzego znaku towarowego zarówno przez reklamodawców jak i operatorów wyszukiwarek nie jest użyciem znaku towarowego w charakterze znaku towarowego, czyli w granicach funkcji pochodzenia, a tym samym (poza znakami renomowanymi) uprawniony nie może zakazać takiego użycia na gruncie prawa znaków towarowych.

W rozdziale czwartym przeniosłam rozważania ewentualnej odpowiedzialności serwisów wyszukiwawczych i reklamodawców na tło innych reżimów niż prawo znaków towarowych. Podejęłam próbę zakwalifikowania użycia cudzych znaków towarowych w reklamie kontekstowej jako czynu nieuczciwej konkurencji. Celem było wykazanie, że na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji uprawniony ma większą szansę skutecznego dochodzenia ochrony swoich praw niż na gruncie prawa znaków towarowych. W tym samym rozdziale, starałam się wykazać, że operator wyszukiwarki internetowej nie może być uznany za podmiot świadczący usługę społeczeństwa informacyjnego polegającą na przechowywaniu informacji w świetle dyrektywy 2000/31 oraz ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Najbardziej prawdopodobnym może okazać się pociągnięcie powyższych podmiotów do odpowiedzialności jako pomocników na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego.

Opracowanie zamyka krótkie podsumowanie rozważań, zawierające wnioski końcowe oraz postulaty de lege lata i de lege ferenda.

Ze względu na tematykę i zasadniczy cel pracy, jakim jest wyznaczenie granic odpowiedzialności operatorów i reklamodawców za użycie cudzego znaku towarowego, w pracy w sposób zamierzony pominęłam problematykę prawa właściwego w przypadku naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy i popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji. Z tych samych przyczyn, celowo nie poruszyłam aspektów właściwości sądów jako dziedziny prawa procesowego.

Bibliografia

WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH

I. Źródła prawa polskiego
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93, z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej, (Dz.U. z 2003 r. Nr 119 poz. 117).
3. Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. z 2002r. Nr 144 poz. 1204, z późn. zm).
4. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. (Dz.U. 03 Nr 153 poz. 1503).

II. Źródła prawa europejskiego
1. Dyrektywa Parlamentu i Rady z dnia 22 października 2008/95/WE mająca na celu zbliżenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. Urz. WE L 299/25) weszła w życie 28 listopada 2008 zastępując Pierwszą Dyrektywę Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mająca na celu zbliżenie ustawodawstw Państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. Urz. WE L 40/1 z 11 lutego 1989).
2. Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”), (Dz. Urz. WE L 149/22).
3. Dyrektywa 2006/114/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej (wersja ujednolicona), (Dz. Urz. WE L 376/21).
4. Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego („dyrektywa o handlu elektronicznym“), (Dz. Urz.WE L 178 z 17 lipca 2000).
5. Rozporządzenie Rady 40/94/WE z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego, (DZ. Urz. WE L 11 z 14 lutego 1994).
6. Konwencja Beneluksu dotycząca własności intelektualnej (znaki towarowe, wzory przemysłowe, wzory użytkowe) z 1 grudnia 2006 r.

III. Źródła prawa amerykańskiego
1. Digital Millenium Copyright Act z 1998.
2. Lanham Act tytuł 15, rozdział 22 Kodu Stanów Zjednoczonych (United States Code) z 1995 r. art. 32(1)(15 U.S.C para. 1114(1)) i 43(a)(1)(A)[15 U.S.C para 1125(a)(1)(A)].
3. Federal Trademark Dilution Act z 1995 r.

IV. Źródła prawa francuskiego
1. Le code de la propriété intellectuelle z 1 czerwca 1992 r.

V. Źródła prawa międzynarodowego
5. Konwencja Paryska z dnia 20 marca 1883 r. o ochronie własności przemysłowej (ostania wersja, Sztokholm, dnia 14 lipca 1967 r.). Polska jest stroną Konwencji (tekst sztokholmski) od dnia 24 marca 1975 r. (Dz. U. Z 1975 r. Nr 9, poz. 51).
6. Porozumienie dotyczącego handlowych aspektów własności intelektualnej, załącznik 1 c do porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO), sporządzonego w Marrakeszu w dniu 15 kwietnia 1994 r. (Dz. U. Z 1995 r. Nr 98 poz. 483), od 1 stycznia 2000 r. Porozumienie TRIPS obowiązuje Polskę w pełnym zakresie ( Dz. U. Z 1996 r. Nr 32, poz. 143).
7. Joint Recommendation Concerning Provisions on the Protection of Well-Known Marks, Przyjęte przez zgromadzenie WIPO w 29 września 1999 r., dostępne pod adresem: http://www.wipo.int/about-ip/en/development_iplaw/pdf/pub845.pdf.

WYKAZ LITERATURY POLSKIEJ I ZAGRANICZNEJ
1. Antoniuk J. R.: Ochrona Znaków Towarowych w internecie w amerykańskim prawie federalnym, Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego, vol. II, AD MMIV, opracowanie dostępne pod adresem:http://www.europeistyka.uj.edu.pl/upload/107_0dc5_038-072_antoniuk .pdf.
2. Antoniuk J. R: Ochrona znaków towarowych w Internecie, Warszawa 2006.
3. Bains M.S.: The Search Engine Economy's achilles Heel? Addressing online parallel imports resulting from keyword and metatag misuse. Stanford Technology Law Review 2006.
4. Blakeney S.: Keyword Advertising: Will the ECJ Provide an Answer, CTLR 2008, 14 (8), 209-212.
5. Blakeney S.: Adverse to AdWords? An overview od the recent cases relating to Google Adwords, CTLR (83) 2007.
6. Barta J., Markiewicz R.: Handel elektroniczny: prawne problemy, Warszawa 2007.
7. Bieniek G., Komentarz do kodeksu cywilnego, Księga Trzecia. Zobowiązania, Warszawa 2002, s. 318
8. Efroni Z.: Case comment Keywording in search engines as trademark infringement- issues arising from Martim Li v Crazy Line, IIC 2007.
9. Ferrera GR.: The Search Engine Advertising market – lucrative space or trade mark liability?, Texas Intellectual Property Journal, winter 2009.
10. Gielen Ch.: Netherlands: Trade Marks – use of Awords in Internet Search Engine, EIPR 2008, 30(5), N 33-34.
11. Gienas K.: Reklama Kontekstowa- wybrane zagadnienia prawne, Kwartalnik Prawo Nowych Technologii, Marketing w sieci, nr 3 /2008.
12. Givan S.J.: Using Trademarks as location tools on the internet: use in commerce?, UCLA Journal of Law & Technology, spring 2005.
13. Gadek. B.: Generalna klauzula odpowiedzialności za czyn nieuczciwej konkurencji (art. 3 u.z.n.k.), ZNUJ PwiOWI 2003, s. 115.
14. Hernandez J.L.: A comprehensive solution for trademark- triggered displays online, Journal of Technology Law and Policy, Grudzień 2008.
15. Jaroszyńska-Kozłowska E., Trzebiatowski M.: Dyrektywa o znakach towarowych po „liftingu”, MoP 01/2008.
16. Kasprzycki D.: Problematyka reklamy kontekstowej, [w:] J Barta, A. Matlak, (red.) Prawo własności intelektualnej wczoraj, dziś i jutro, ZNUJ nr 100, Warszawa 2007, s. 211.
17. Kaznowski D.: Nowy marketing w Internecie, Warszawa 2007.
18. Kępiński M.: Problemy ogólne nowej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, RPEiS 1994, nr 2.
19. Kondrat M.: Ochrona znaków towarowych przed naruszeniem w Internecie, Warszawa 2008.
20. Kobylańska A.: Ochrona znaków towarowych w Internecie, Warszawa 2005.
21. Lundsford J.R: Consumer and Trademarks, The Function of the Trademark in the Market Place, The Trademark Report 1974 vol 64, s. 75.
22. Matlak A.: Prace Instytutu Własności Intelektualnej UJ, Prawo Własności Intelektualnej Wczoraj, Dziś i Jutro, zeszyt nr 100, Warszawa 2007.
23. Mikański Z.: Prawo własności przemysłowej, Komentarz, Warszawa 2001.
24. Okolski J., Safjan M., Opalski W., Modrzejewska M., Modrzejewska J., Modrzejewski J., Litwińska- Werner M., Gasiński Ł., Krauss J., Wiśniewski C.: Prawo handlowe, Warszawa 2008.
25. Monster F.W.: Famous and Well Known Marks, London 1997.
26. Nowicka A., Poźniak- Niedzielska M., Promińska U., Żakowska-Henzler H.: Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2004.
27. Nowińska E., Promińska U., du Vall M.: Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2005.
28. Pacek G.J: Dozwolony użytek znaków towarowych (prawo polskie na tle porównawczym) [w:] J. Barta, A. Matlak, Prace Instytutu Własności Intelektualnej UJ, Prawo Własności Intelektualnej Wczoraj, Dziś i Jutro, z. nr 100, Warszawa 2007.
29. Pacek G.J., Wasilewski P., Pełnomocnictwo (pomocnictwo) w ujęciu cywilistycznym a odpowiedzialność dostawców usług hostingowych – drugłos w sprawie, PPH lipiec 2008, s. 28.
30. Piotrowska J.: Renomowane znaki towarowej ich ochrona. Warszawa 2001.
31. Polański P.P.: Spam, spamdexing and regulation of internet advertising, Int. J. Intellectual Property Management, Vol. x, No. x, 200x.
32. Polański P.P.: Prawne problemy spamdexingu, Kwartalnik Prawa Nowych Technologii 2008 3/2008.
33. Promińska U.: Ustawa o znakach towarowych, Komentarz, Warszawa 1997.
34. Romanowski M.: Legitymacja Procesowa agencji reklamowej, PPH 2001, nr 7.
35. Schrijvers M.: Case Comment Netherlands: Trade Marks- Infrigiment, Use as Adwords on the Internet Search Engine, EIPR 2007, 29(6), N81-82,
36. Senftleben M.: The trademark Tower of Babel – Dilution Concepts in international, US and EC trademark law, IIC 2009, 40(1), 45-77.
37. Shemtov N.: Searching for the Right Balance: Google Keywords Advertising and Trade Mark Use, EIPR 2008, 30 (11).
38. Skubisz R., Funkcje znaku towarowego (w:) Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia orzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001.
39. Szczepanowska-Kozłowska K.: Wyczerpanie Praw Własności Przemysłowej: Patent i prawo ochronne na znak towarowy, Warszawa 2003.
40. Szwaja J., [w:] Jakubecki A., Kępiński M., Mozgawa M., Poźniak-Niedzielska M., Skoczny T., Skubisz R., Sołtysiński S., Wiszniewska I., Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Komentarz, Warszawa 2006.
41. Tischner A.: Odpowiedzialność odszkodowawcza za naruszenie prawa do znaku towarowego, Warszawa 2008.
42. Traple E.: Używanie cudzego znaku towarowego nie w charakterze znaku towarowego,[w:] J. Barta, A. Matlak: Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ, Prawo własności Intelektualnej wczoraj, dziś i jutro, zeszyt nr 100, Warszawa 2007.
43. Wiszniewska I.: Znaki towarowe w prawie własności przemysłowej, PPH 2001, nr 12.
44. Wojcieszko-Głuszko E.: Ochrona prawna znaków towarowych powszechnie znanych w prawie polskim na tle prawnoporównawczym, ZNUJ 1995, z. 68.

ADRESY INTERNETOWE

1. R. Wray, The Guardian, 05. 04 2008 r.: http://www.guardian.co.uk/business/2008/apr/05/google.google,
ostatnie odwiedziny: 28.04.2009 r.
2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Reklama_kontekstowa,
ostatnie odwiedziny: 28.04.2009 r.
3. http://www.linksandlaw.com/news-update57-europian-court-justice-adwords-lawsuit.htm, ostatnie odwiedziny: 05.05.2009 r.
4. http://www.iabpolska.pl/20090326237/iab-adex-creativeex-rekordowy-rok-reklamy.html, ostatnie odwiedziny: 28.04.2009 r.
5. http://www.ppcblog.co.uk/google-adwords/google-changing-trademark-policy-in-the-uk/, ostatnie odwiedziny: 11.05.2008 r.
6. http://www.google.com/tm_complaint_adwords/complaint.html,
ostatnie odwiedziny: 11.05.2008 r.
7. Potęga klików reklama kontekstowa w wyszukiwarkach internetowych, Internet Standard, http://www.internetstandard.pl/news/133930_3/Potega.klikow.reklama.w.wyszukiwarkach.internetowych.html,ostatnie odwiedziny: 26.05.2009 r.
8. http://www.linksandlaw.com/news-update57-europian-court-justice-adwords-lawsuit.htm, ostatnie odwiedziny: 05.05.2009 r.
9. What is Google's U.S. trademark policy? Dostępne pod adresem: http://adwords.google.com/support/bin /ans wer.py?answer=145626, ostatnie odwiedziny: 26.05.2009 r.
10. Wpis na blogu prof. Erika Goldmana, podstępny pod adresem: http://blog.ericgoldman.org/archives/2009/04/catching_up_on_ keyword.htm , ostatnie odwiedziny: 20.05.2009 r.
11. Wpis na blogu prof. Erica Goldmana: http://blog.ericgoldman.org/archives/2009/04/catching_up_on_keyword.htm, ostatnie wejście 20.05.2008 r.
12. Zestawienie amerykańskich orzeczeń sądowych pod kątem stwierdzenia użycia w handlu prezentuję na blogu prof. Santa Clara University, School of Law E. Goldman, dostępne pod adresem: http://www.ericgoldman.org/Resources/key wordlaw.pdf, ostatnie wejście: 20.05.2008 r.
13. https://adwords.google.com/support/bin/answer.py?answer=144298, ostatnie odwiedziny: 16.05.2009 r.
14. http://www.ppcblog.co.uk/google-adwords/google-changing-trademark-policy-in-the-uk/, ostatnie odwiedziny: 11.05.2008 r.
15. Zob. wpis na blogu: European Court of Justice will hear Google Adwords lawsuit!, dostępny pod adresem: http://www.linksandlaw.com/news-update57-europian-court-justice-adwords-lawsuit.htm, ostatnie odwiedziny: 05.05.2009 r.
16. http://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721&dateTexte=20090525, ostatnie odwiedziny: 26.05.2009 r.
17. Oświadczenie prasowe BGH, w języku niemieckim dostępne pod adresem: http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht= bgh&Art=pm&Datum=2009&Sort=3&nr=46687&pos=0&anz=17,ostatnie odwiedziny: 15.05.2008 r.
18. http://class46.eu/2009/01/bgh-decides-in-adword-cases.html,
ostatnie odwiedziny: 15.05.2008 r.
19. http://ipkitten.blogspot.com/2009/01/bgh-refers-main-adword-question-to-ecj.html,ostatnie odwiedziny: 15.05.2008 r.
20. Google AdWords - OGH Entscheidung Bergspechte, kwiecień 2009r., http://www.rechtsfreund.at/news/index.php?/archives/387-Google-AdWords-OGH-Entscheidung-Bergspechte.html, ostatnie odwiedziny: 20.05.2009 r.
21. What is Google's U.S. trademark policy?, dostępne pod adresem: http://adwords.google.com/support/bin/answer.py?answer=145626, ostatnie odwiedziny: 26.05.2009 r.
22. Raising Trademark Concerns about Sponsored SearchTM Listings, dostępne pod adresem: http://searchmarketing.yahoo.com/legal/trademarks.php, ostatnie odwiedziny: 26.05.2009 r.
23. Pozew w sprawie American Airlines v Yahoo! z 17 października 2008 (9th Cir), Pozew dostępny na stronie: http://docs.justia.com/cases/federal/district-courts/ texas/tx ndce/4:2008cv00626/181052/1/, ostatnie odwiedziny: 25.05.2008 r.

ORZECZNICTWO:

I. Wyroki ETS:
1. Wyrok ETS z 17 marca 2005 r. w sprawie C-228/03, The Gillette Company i Gillette Group Finland Oy v LA-Laboratories Ltd Oy. ECR 1-2337 [2005].
2. Wyrok ETS z 11 listopada 1997 r. w sprawie C-251/96, Sabel v Puma, ECR 1-6191 [1997].
3. Wyrok ETS z 3 grudnia 1981 r. w sprawie C-1/81, Pfizer Inc. Eurim-Pharm Gmbh, ECR 2913 [1981].
4. Wyrok ETS z 29 września 1998 r. w sprawie C-39/97, Canon Kabushiki Kaisha v Metro-Goldwyn-Mayer Inc., ECR I-5507 [1998].
5. Wyrok ETS z 11 września 2007 r. w sprawie C-17/06, Célline Sarl v Célline, ECR. I-7041 [2007].
6. Wyrok ETS z 25 stycznia 2007 r. w sprawie C-48/05, Adam Opel AG v Autec AG, ECR I-1017 [2007].
7. Wyrok ETS z 10 kwietnia 2008 r. w sprawie C-102/07, Adidas AG v Marca Mode CV, ECR. I-00000 [2008]
8. Wyrok ETS z 22 czerwca 2000, C-425/98, Marca Mode CV v Adidas AG Adidas Benelux BV, ECR 1-486 [2000].
9. Wyrok ETS z 14 mają 2004 r. w sprawie C-2/00, Holterhoff v Freiesleben; Split & Sun Context Cut, ECR I-4187 [2002].
10. Wyrok ETS z 12 listopada 2002 r. w sprawie C-206/01, Arsenal Football Club v Reed, ECR I-10273 [2002].
11. Wyrok ETS z 22 maja 2003 r. w sprawie C-216/01, Budejovicky Budvar v Rudolf Emmersin, ECR I-10989 [2004].
12. Wyrok Sądu I Instancji z 7 lutego 2002 r. w sprawie T-88/00, Mag Instrument, ECR II-467 [2002].
13. Wyrok ETS z 23 lutego 1999 r. w sprawie C-63/97, Bayerische Motorenwerke AG (BMW) and BMW Nederland BV v Ronald Karel Deenik, ECR I-905 [1999].
14. Wyrok z 14 września 1999r. w sprawie C-375/97, „Chevy”, General Motors v Yplon, ECR I-5421 [1999].
15. Wyrok ETS z 22 czerwca 1999 r. w sprawie C-342/97 Lloyd v Klijse Handel, ECR I-3819 [1999].
16. Wyrok ETS z 16 lipca 1998 w sprawie C-210/96, Gut Springenheide GmbH and Rudolf Tusky v Oberkreisdirektor des Kreises Steinfurt - Amt für Lebensmittelüberwachung, ECR I-4657 [1998].

II. Pytania prejudycjalne
1. Die BergSpechte Outdoor Reisen und Alpinschule Edi Kolblmüller GmbH v Günter Guni i trekking.at Reisen GmbH, (C-278/08).
2. Eis.de GmbH v BBY Vertriebsgesellschaft mbH, (C-91/09).
3. Portakabin Limited i Portakabin BV v Primakabin BV, (C-558/08).
4. Google France, Google Inc. v Louis Vuitton Malletier, (C-236/08).
5. Google France v Viaticum, Luteciel, (C-237/08).
6. Google France, Google Inc. v CNRRH, Pierre-Alexis Thonet, Bruno Raboin i Tiger, franchisingobiorca „Unicis”, (C-238/08).

III. Orzeczenia niemieckie
1. Orzeczenie BGH z 22 stycznia 2009 r., w sprawie Bananabay, syg. I ZR 125/07.
2. Orzeczenie BGH z 22 stycznia 2009 r., w sprawie PBC, syg. I ZR 139/07.
3. Orzeczenie BGH z 22 stycznia 2009 r., w sprawie Beta Layout, syg. I ZR 30/07.
IV. Orzeczenia austriackie
Sprawa przed OGH Die BergSpechte Outdoor Reisen und Alpinschule Edi Kolblmüller GmbH v Günter Guni i trekking.at Reisen GmbH, (17Ob3/08b).

V. Orzeczenia Zjednoczonego Królestwa
1. Reed Executive Plc v Reed Business Information Ltd, Court of Appeal, [3.03.2004] EWCA civ 159.
2. Wilson v Yahoo! UK ltd, High Court of Justice Chancery Division Intellectual Property Division [20.02.2008], EWHC 361(Ch).

VI. Orzeczenia amerykańskie
1. Playboy Enterprises, Inc. v Netscape-Communications Corp., 55 F. Supp. 2D 1070 (9th Cir.1999).
2. Government Employees Insurance Co. v Google, Inc., No. 1:04cv507 (E.D. Va. Aug. 8, 2005).
3. Brookfield Communications, Inc. v. West Coast Entertainment Corp, 174 F. 3d 1036 (9th Cir.1999).
4. Playboy Eneterprises, Inc. v. Welles, 7 F. Supp. 2d 1098 (D. Cal. 1998).
5. Rescuecom Corp. v Google Inc., No. 5:04-CV-1055 (N.D.N.Y. 2006).
6. Rescuecom Corp. v Google Inc., 2009 WL 875447 (2d Cir. 2009).
7. 800 Contacts, Inc. v WhenU.com, Inc., Docket Nos. 04-0026-cv and 04-0446-cv (2d Cir. 2005).

VII. Orzeczenia holenderskie
Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Amsterdamie w sprawie Portakabin v Primakabin z 14 grudnia 2008.

VIII. Orzeczenia francuskie
1. Louis Vuitton Malletier v Google, TGI Paris, [4.02 2005].
2. Google v Viaticum, Luteciel, Versailles(Cour d'Appel), [10.03. 2005].
3. Google v Louis Vuitton, Paris (Cour d'Appel,), [28 .06.2006].
4. Kertel v Google i Cartophone, TGI Paris, [8.12. 2005].
5. Citadines v Google France, TGI Paris, [11.10.2006].
6. Laurent C. v Google France, TGI Paris, [13.02 2007]
7. Atrya v Google France i inni; TGI Strasbourg, [ 20.07 2007].
8. GIFAM, De Dietrich, Electrolux, Hoover, Calor, SEB et a. c/ Google France et Google Inc, CA Paris, [1.02.2008].

XIX. Orzeczenia polskie
1. Orzeczenie Sądu Okręgowego w Poznaniu, Wydział X Gospodarczy, X GC 210/03/2 27 października 2004 r., niepublikowane.
2. Wyrok Sądy Najwyższego z 19 sierpnia, (R 909/57), RPEiS 1959/3, s 340.