"Dobrowolna" rejestracja nie jest rozwiązaniem, negatywna definicja "prasy" jest zagrożeniem

Dziś na Foksal odbyła się dyskusja pt. Czy wszyscy internauci pójdą siedzieć? O konieczności rejestracji stron internetowych. Była transmisja online, materiały audiowizualne mają być również udostępnione. Z mojej perspektywy wątpliwości ujawnione w tekstach Projekt noweli Prawa prasowego: rozumiem, że minister Zdrojewski chce rejestracji zdrojewski-bogdan.pl oraz Minister Zdrojewski deprecjonuje nieprawomyślne interpretacje, więc odpowiadam są nadal aktualne. W mojej ocenie aktualna jest również diagnoza powodów, dla których niektóre środowiska postulują wprowadzenie rejestracji, a o których pisałem w notatce Skąd pomysł rejestracji elektronicznych publikacji?. Do poprzednich wątpliwości doszły jednak nowe.

Debata się odbyła. Generalna uwaga dotyczy tytułu debaty: "Czy wszyscy internauci pójdą siedzieć?" Jeśli punktem wyjścia ma być zaproponowany wcześniej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego projekt nowelizacji ustawy Prawo prasowe (PDF), to tam, zostawiając na razie chaos nieszczelnych definicji, nie wprowadzono kary za brak rejestracji publikacji elektronicznych. Owszem, jest tam propozycja przepisu, zgodnie z którym po art. 20 dodaje się art. 20a w brzmieniu:

Art. 20a Publikacje prasowe ukazujące się wyłącznie w formie elektronicznej podlegają rejestracji na zasadach określonych w art. 20.

Pozostał jednak, zmieniony nieco propozycją nowelizacji (złagodzony) przepis karny art 45:

Art. 45 Kto wydaje dziennik lub czasopismo bez rejestracji albo zawieszone
- podlega grzywnie.

W tym ostatnim z cytowanych przepisów nie ma mowy o "publikacjach prasowych ukazujących się wyłącznie w formie elektronicznej", a jedynie o dziennikach i czasopismach - tak jak jest to dziś, w obowiązującej ustawie. W tym sensie prosta teza o "posadzeniu internautów" nie jest uzasadniona (raz, że proponowana, nowa norma karna art 45 nie mówi o pozbawieniu wolności, dwa, że nie dotyczy ona "publikacji prasowych ukazujących się wyłącznie w formie elektronicznej").

W takim ustawieniu nowelizacji zagrożeniem jest inny przepis, tj. art 49 w nowym brzmieniu. Ten mianowicie artykuł, który przewiduje grzywnę za naruszenie przepisów art. 3, 11 ust. 2, art. 14, 15 ust. 2 i art. 27 (czytając taki ciąg przepisów większości internautów wyłącza się percepcja, zwłaszcza zaś, gdy trzeba "skakać" między przepisami wzajemnie się do siebie odnoszącymi). Oto bowiem zaproponowano nowelizację art 27, który - wedle tej propozycji nowelizacji - "stosuje się do publikacji prasowych wydawanych w formie elektronicznej" (proponowany ust. 3 tego przepisu). Gdyby przepisy te weszły w życie oznaczać to będzie, że bliżej niezdefiniowane "publikacje prasowe", które w "formie elektronicznej" będą wydawane, będą musiały mieć:

1) nazwę i adres wydawcy lub innego właściwego organu,
2) adres redakcji oraz imię i nazwisko redaktora naczelnego,
3) miejsce i datę wydania,
(...)
7) bieżącą numerację.

Za brak któregoś z elementów na "elektronicznych publikacjach" grozić będzie grzywna.

Nie wiemy, czym są "publikacje prasowe", w szczególności "publikacje prasowe wydawane w formie elektronicznej", bo tych pojęć projektodawca nie zdefiniował. Wydaje się, że wielu dyskutantów, którzy biorą udział w publicznej dyskusji na temat nowelizacji prawa prasowego, rozumie przez "publikacje prasowe" to, co definiowane jest przez pojęcie "prasa" w art 7 ustawy. Ale te pojęcia nie są tożsame. Publikacja prasowa to nie to samo co prasa. Ministerstwo ma kłopot ze zdefiniowaniem prasy jako takiej.

Dowiedzieliśmy się dziś z ust przedstawicielki Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, że ministerstwo, pod wpływem zgłoszonych do projektu uwag, rozważa możliwość wprowadzenia do ustawy definicji negatywnej. Pomysł polega na tym, by powiedzieć w ustawie, co prasą nie jest. Wszystko inne, jeśli w negatywnej definicji nie zostanie wymienione, będzie prasą. Czy będzie też "publikacją prasową"? Tego nie wiem. Jeśli z pojęciem "prasa" będą wiązały się jakieś obowiązki, albo będą z nim związane jakieś kary, to "definicja negatywna" wprowadza spore zagrożenie. Nowy projekt ma się pojawić za dwa tygodnie i wówczas będzie można zobaczyć, co udało się ministerstwu wymyślić.

Nie jest tak, że definicja prasy konieczna jest do tego, by ustawowo wskazać podmioty, które będą mogły się medialnie wypowiadać (o konieczności takiego wskazania kilka razy dziś usłyszałem w trakcie debaty). Dlaczego nie jest to konieczne? Dlatego, że Konstytucja RP przewiduje w art 49 - "wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się". Owszem, przepis mówi dalej, że wolność i ochrona taka może być ograniczona "jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony", ale postulowanie regulacji ustawowej w tym zakresie jest de facto postulatem za ograniczeniem wolności i swobody, nie zaś przeciwnie. Nie jest też tak, że trzeba być dziennikarzem, by uzyskiwać dziś informacje od państwa. Art 61 Konstytucji przyznaje każdemu obywatelowi "prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne" (ustawa o dostępie do informacji publicznej idzie jeszcze dalej, gdyż mówi o "każdym", nie tylko o "obywatelu", ale - jeśli dobrze rozumiem sytuację - istnieje obecnie pokusa zmiany definicji informacji publicznej, a każda zmiana szeroko rozumianej dziś informacji publicznej musi oznaczać ograniczenie zakresu tego pojęcia).

Problemem może być uprawnienie do uzyskiwania informacji od podmiotów niepublicznych. Dziś dziennikarze mają prawo przepytywać podmioty "niezaliczone do sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku", a te podmioty muszą odpowiadać:

Przedsiębiorcy i podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku są obowiązane do udzielenia prasie informacji o swojej działalności, o ile na podstawie odrębnych przepisów informacja nie jest objęta tajemnicą lub nie narusza prawa do prywatności.

Taki stan rzeczy jest jednak krytykowany przez przedsiębiorstwa, które twierdzą, że to uprawnienie dziennikarzy (art 11 ust. 4 ustawy Prawo prasowe) jest zbyt szerokie i należy w nowelizacji z niego zrezygnować. Jeśli się z niego zrezygnuje, to dziennikarz nie będzie mógł uzyskać więcej informacji niż "zwykły obywatel" na podstawie art 61 Konstytucji.

Dziś dowiedzieliśmy się również, że minister Zdrojewski rozważa możliwość zmiany swojego wcześniejszego projektu i przychyla się (nie wiem, czy stanowczo, czy tylko nie wiedząc co zrobić z problemem) do koncepcji rejestracji dobrowolnej. Jeśli ktoś wpadł na pomysł dobrowolnej rejestracji, to "w łeb" biorą wszystkie argumenty za rejestrowaniem. A jakie to argumenty? Ochrona tytułu prasowego (ostatnio coraz rzadziej się go słyszy), konieczność identyfikacji podmiotu publikującego, by ponosił on odpowiedzialność za słowo (czy dziś nie ponosi?). Jeśli ten ostatni argument za koniecznością rejestracji jest poważny, to "dobrowolność rejestracji" nie rozwiązuje problemu odpowiedzialności. Oznacza tyle - jeśli chcesz ponosić odpowiedzialność, to się zarejestrujesz, jeśli nie chcesz, to... A kto by chciał ponosić odpowiedzialność za słowo?

Może jestem naiwny, ale nie wyobrażam też sobie, by wydawcy prasy lobbowali za zwiększeniem odpowiedzialności za działalność wydawniczą. Nie. Wskazane wyżej argumenty nie oddają, moim zdaniem, prawdziwych powodów, dla których ma być wprowadzona rejestracja. Powód prawdziwy (jak go oceniam) "wymsknął" się ministrowi Zdrojewskiemu w jednej z wypowiedzi dla mediów (za Interią z 17 czerwca 2009 roku):

Według ministra obowiązek rejestracji prasy elektronicznej ma się przyczynić do lepszej ochrony praw autorskich. - Moim zasadniczym celem i obowiązkiem jest wykreślenie Polski z listy krajów, które nie przestrzegają prawa autorskiego. W tej chwili internet jest źródłem największej skali piractwa - stwierdził minister i dodał, że obecnie wydawcy skarżą się, iż tracą dochody poprzez nieuprawnione korzystanie z ich treści w internecie.

To dlatego właśnie należy łącznie czytać propozycje nowelizacji Prawa prasowego oraz dyskusje na temat nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w szczególności postulaty Izby Wydawców Prasy w zakresie zmian w art 25 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (to przepis, który wprowadza licencje ustawową dla "prasy"; por. Pierwsze strzały w dozwolony użytek - wydawcy prasy vs. clipping, Wydawcy prasy, internetowy clipping oraz "źródło internet", a zwłaszcza: Retoryka wojenna i zezwolenie na zbiorowy zarząd dla stowarzyszenie Repropol). Jeśli jest tak, że to właśnie jest prawdziwy powód wprowadzenia rejestracji, to nie dziwi mnie dzisiejszy głos p. Marka Frątczaka z IWP, który powiedział, że nie chce wiązać tych dwóch regulacji w jednej dyskusji. A ta dyskusja toczy się przecież na różnych... frontach (por. O kryzysie prasy (drukowanej) i o ręce wyciągniętej do rządu, "Piractwo informacyjne" - od słów do czynów, czyli "wszyscy przeciwko wszystkim", albo BBC zagraża niezależnemu dziennikarstwu, czyli czas zastrzelić królewskiego kowala, by przejąć kuźnię).

Możemy być jednak spokojni, gdyż proces legislacyjny prowadzony przez MKiDN jest wolny od jakichkolwiek (zawodowych) nacisków, o czym świadczy ogłoszenie w BIP MKiDN:

Na podstawie art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414) informuje się, że w 2008 r. wobec Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie były podejmowane działania przez podmioty wykonujące zawodową działalność lobbingową.

Jeśli chodzi o sam przebieg dzisiejszej konferencji, to w Rzeczpospolitej opublikowano już relację: Pomysł rejestrowania stron internetowych wciąż aktualny, serwis TVN24.pl opublikował tekst Blog jak gazeta? Tak, ale nie ma definicji prasy, dyskusja toczyła się w czasie rzeczywistym, w serwisie blip, relacjonował ją Maciej Budzich w swoim serwisie: Czy wszyscy internauci pójdą siedzieć? (konferencja - transmisja na żywo), byli też ludzie z serwisu polityczni.pl, a ich materiały audiowizualne są już online. Fundacja Nowe Media zapowiedziała, że materiały audiowizualne będą również na jej stronie.